رئیس پژوهشکده آبزی‌پروری آب‌های جنوب کشور از به شدت در معرض خطر بودن چهار گونه از کوسه ماهیان ایران خبر داد.
امروز در وبیناری به مناسبت روز جهانی آگاهی در باره کوسه‌ها، به میزبانی پژوهشکده آبزی‌پروری آب‌های جنوب کشور، مدیران موثر و وظیفه‌مند در ارتباط با زیستگاه‌های کوسه ماهیان به طرح دیدگاه‌های خود با هدف حفظ این گونه پرداختند.
کوسه ماهیان ایران، در معرض خطر انقراض
حسین هوشمند رئیس پژوهشکده آبزی‌پروری آب‌های جنوب کشور، ضمن تاکید بر اهمیت نقش کوسه‌ها در حفظ تعادل اکولوژیکی دریاها و جایگاه ارزشمندی که این شکارچیان در زنجیره غذایی دارند، گفت: اتحادیه جهانی حفاظت از طبیعت وجود 46 گونه از کوسه ماهیان را در آب‌های جنوبی کشور شناسایی وتایید کرده است.
متاسفانه به دلیل صید و بهره‌برداری بی‌رویه و استفاده از روش‌های غیر استاندارد صید، بر اساس جدیدترین فهرست گونه‌های در معرض خطر و در معرض تهدید انقراض،۱۳ گونه از کوسه ماهیان ایران در رده در معرض خطر و چهار گونه در رده به شدت در معرض خطر قرار دارند.
بر اساس گزارش‌هایی که از کشور ما و سایر کشورهای حاشیه خلیج فارس منتشر شده است، با کاهش ذخایر آبزیان و نزدیک شدن به مرحله نگران کننده، این امکان وجود دارد که برخی از این گونه‌ها به دلایل ماهیگیری، تخریب زیستگاه و تهدیدات دیگر با انقراض همیشگی مواجه شوند.
از این رو همکاری کشورهای حاشیه خلیج فارس و دریای عمان در خصوص جمع‌آوری اطلاعات و اتخاذ تصمیمات مشترک برای جلوگیری از انقراض نسل این گونه‌ها در آب‌های سرزمینی و همین‌طور آب‌های بین‌المللی با هدف خروج گام به گام این موجودات شکوهمند از لیست آبزیان در معرض انقراض از اهمیت شایانی برخوردار است.
کاهش 90 درصدی جمعیت ناظمان اقیانوس ها
صابر وطن دوست عضو هیئت علمی دانشگاه و نایب رئیس انجمن ماهی شناسی ایران در این وبینار، ضمن اشاره به نقش غیر مستقیم کوسه‌ها در حفظ زیستگاه‌های صخره‌ای دریایی و مرجان‌ها گفت: از بین رفتن کوسه‌ها منجر به کاهش صخره‌های مرجانی، علفزارهای دریایی و از بین رفتن ماهیان تجاری شده است و با بیرون آوردن کوسه‌ها از اکوسیستم، نظام زنجیره غذایی زیر آب‌ها به هم خورده است که به طور مستقیم بر اقتصاد تاثیر می‌گذارد.
وی همچنین به امکان درآمدزایی از مسیر گردشگری از کوسه‌ها و تاثیر آن بر اقتصاد کشور سخن گفت. وطن دوست ادامه داد: مطالعات نشان داده است که از طریق گردشگری با کوسه‌ها، یک کوسه مرجانی زنده تنها، در طول دوران زندگی خود ۲۵۰ هزار دلار ارزش دارد و یک کوسه نهنگ می‌تواند ۲ میلیون دلار در طول عمر خود برای صنعت گردشگری درآمد به ارمغان بیاورد.
کوسه‌ها بالای زنجیره غذایی اقیانوس‌ها نشسته‌اند و دریاهای ما را برای بیش از ۴۵۰ میلیون سال سالم نگه داشتند. آنها یک عضو مهم در یک اکوسیستم هستند که یک سوم از جهان ما را با مواد غذایی تامین می‌کند، اکسیژن بیشتری از تمام جنگل‌های بارانی با هم ترکیب می‌کند، نیمی از دی اکسید کربن تولید شده توسط گازهای گلخانه‌ای را از بین می‌برد، دمای هوا و سیاره ما را کنترل می‌کند.
جمعیت کوسه‌های نمادی، از جمله کوسه‌های بزرگ سفید، کوسه‌های چکشی، اقیانوسی و ابریشمی که برای 450 میلیون سال نظم زیر آب‌ها را حفظ کرده‌اند، در ۴۰ سال گذشته تا ۹۰ درصد کاهش یافته است و اگر کشتن روزانه ۲۰۰ هزار کوسه در روز ادامه پیدا کتد، آسیب‌های وارده به اکوسیستم اقیانوس و تمام جهان و همچنین زنجیره غذایی، غیر قابل جبران خواهد بود.
وطن دوست، اجرای برنامه‌های آموزشی فوری با هدف کاهش صید ضمنی و تصادفی کوسه‌ها، آگاهی رسانی و آموزش اجرای طرح‌های تحقیقاتی، مدیریت صید با هدف تدوین الگوهای جدید نظارتی زمانی و مکانی و ابزار صید، تدوین برنامه اقدام ملی منطقه‌ای و بین المللی، ایجاد و اجرای مناطق حفاظت شده دریایی دارای مناطق ممنوع برای اطمینان از حفاظت کافی از گونه‌های در معرض خطر را برای حفظ این گونه‌ها مفید قلمداد کرد.
وی بالا بودن تقاضای بین‌المللی عمدتاً برای قطعات با ارزش بالا و پردازش شده بدن کوسه ماهیان (به‌ویژه باله‌ها) به‌عنوان محرک اقتصادی اصلی فشار ماهیگیری هدفمند، چالش برانگیز بودن نظارت بر وضعیت جمعیت کوسه‌ها و سفره ماهیان از نظر عملی و فنی، به‌ویژه با تنوع عظیمی از گونه‌های خط ساحلی وسیع و ذخایر مشترک و داده‌های مربوط به مدیریت در مورد وضعیت ذخایر و شیلات را، مانع از توسعه شاخص‌های حفاظتی دانست.
پوشش کافی شبکه جهانی ارتباطی MPA با هدف محافظت از جمعیت کوسه‌ها در شرایط بحرانی وجود ندارد و سایت‌ها و مراحل تاریخچه زندگی و اطلاعات در مورد مکان‌های حیاتی به‌ویژه نوزاد پروری کوسه ماهیان نسبتا محدود باقی مانده است.
مشارکتی در حفظ کوسه ماهیان
داوود میرشکار، مدیر کل حفاظت محیط زیست استان خوزستان در ادامه به مدیریت مشارکتی در حفظ کوسه ماهیان پرداخت و گفت: از ۴۶ گونه کوسه ماهی شناخته شده در آب‌های ایران، چهار گونه به‌صورت بحرانی در معرض انقراض قرار گرفته‌اند.
بر اساس گزارش کارگروه کارشناسان کوسه در اتحادیه بین‌المللی حفاظت از طبیعت، در سال ۲۰۱۸ و آخرین گزارش تکمیلی سال ۲۰۲۱ در حال حاضر ۱۳ گونه از کوسه ماهیان مشاهده شده در آب‌های ایران، به‌دلیل تخریب شدید زیستگاه‌ها، و بهره‌برداری بیش از حد از ذخایر آنها، در معرض خطر انقراض قرار گرفته و ۱۵ گونه از این کوسه ماهیان به دلیل صید بیش از حد در دسته جانداران آسیب‌پذیر قرار گرفته‌اند.
میرشکار با اشاره به مشاهده صید رو به رشد کوسه‌ها در چهار استان جنوبی کشور به‌ویژه در شهرهای ساحلی استان سیستان و بلوچستان، با هدف فروش باله آن به کشور پاکستان به‌عنوان یک زنگ خطر برای اکوسیستم و شیلات، گفت: در چند سال اخیر با تلاش ماموران یگان حفاظت اداره کل حفاظت محیط زیست استان سیستان و بلوچستان، چندین محموله بزرگ و غیرمجاز صید انواع کوسه و باله‌های آنها کشف و متخلفان برای برخورد قانونی تحویل مقامات قضایی شدند.
وی جریمه ضرر و زیان صید کوسه ماهیان در ایران به استناد مصوبه شماره ۴۴۲ شورای عالی حفاظت محیط زیست را ۵۰۰ میلیون ریال برای کوسه کولی کر، ۳۵۰ میلیون ریال برای انواع کوسه سر چکشی، و ۱۰۰ میلیون ریال برای سایر کوسه‌ها اعلام کرد.
وی با توجه به کندی زاد و ولد کوسه‌ها، دوره‌های بارداری طولانی، صید غیر مجاز کوسه‌ها برای تهیه سوپ باله کوسه در کشورهای آسیای جنوب شرقی، انتشار آلودگی و نابودی زیستگاه‌ها و در کل کاهش ذخایر آبزیان را در روند کاهش جمعیت کوسه‌ها موثر دانست.
مدیر کل حفاظت محیط زیست استان خوزستان راهکار کارآمد مراقبت از کوسه‌ها را توافق چند جانبه‌ای دانست که در آن نقش‌ها، مسئولیت‌ها منافع و اختیارات مدیریتی تمام ذی‌نفعان کلیدی نسبت به هدف و دستاورد مورد نظر تعریف شده باشد.
وی تنش‌های کمتر و بهبود روابط بین ذی‌نفعان اصلی، پذیرش اجتماعی (و گاه سیاسی) و افزایش همگرایی، توانمندسازی گروه‌های به حاشیه رانده شده از طریق به رسمیت شناختن حقوق و مسئولیت‌ها، مشارکت و همگرایی قوی‌تر برای حفاظت در برابر تهدیدات بیرونی کارآمدتر در طولانی مدت، به‌دلیل مقرون به‌صرفه بودن در صرف هزینه و منابع، افزایش مهارت‌های ذی‌نفعان و نهادهای متعدد و مختلف و توسعه کارهای گروهی به‌منظور شناسایی و تحلیل مسائل دیگر را منجر به یک موقعیت برد- برد، همچون کاهش فقر و حفاظت از کوسه ماهیان و متعادل کردن هزینه‌ها و منافع حفاظتی در طولانی مدت را راهکارهایی برای حفاظت از کوسه‌ها دانست.
میرشکار با توجه به دلیل اهمیت اکولوژیک ذخایر کوسه ماهیان و وجود حساسیت در سطح ملی و منطقه‌ای و همچنین با توجه به حضور ناوگان ماهیگیری ایران در اقیانوس هند، صید ضمنی گونه‌های اقیانوسی و توجه سازمان‌های بین‌المللی، بر لزوم تدوین برنامه اقدام ملی برای حفاظت از این گونه‌های ارزشمند را ضروری دانست.
وی برخورد قاطع با عاملین صید بی‌رویه کوسه ماهیان و قاچاق اعضای بدن این آبزیان، تجهیز ناوگان یگان حفاظت منابع آبزیان شیلات و یگان حفاظت محیط زیست استان‌های ساحلی با شناورهای پیشرفته گشت و کنترل دریایی، همکاری بیشتر صدا و سیما رسانه‌ها جهت اطلاع رسانی موضوع ممنوعیت صید کوسه ماهیان و معرفی اهمیت آنها، اصلاح روش‌ها و ابزار صید و نصب تجهیزات جلوگیری از نزدیک شدن کوسه‌ها روی تورهای صیادی و نظارت بیشتر سازمان شیلات و سایر ارگان‌های ذی‌ربط بر روند صیادی و تخلیه آبزیان غیر مجاز در دریا و اسکله‌های صیادی را در حفاظت از این جونه موثر توصیف کرد.
مشارکت در کنار تضاد منافع
محسن رضایی عطا قلی‌پور، موسس و مدیرعامل موسسه حفاظت از محیط زیست قشم، به‌عنوان یک سازمان مردم نهاد با هدف حفاظت از تنوع زیستی در معرض انقراض آب‌های جنوب کشور، ضمن معرفی تنوع زیستی و وضعیت حفاظتی کوسه ماهیان و سفره ماهیان در آب‌های جنوبی ایران، از برگزاری برنامه‌هایی با هدف آگاهی بخشی در ارتباط با اهمیت کوسه‌ها ابراز خوشنودی کرد.
همان‌گونه که امروز پلنگ و یوزپلنگ، به‌عنوان وحوش بسیار با اهمیت در محیط زیست کشور از طرف مردم شناخته شده و هموطنان در مقابل زاد و ولد و یا از بین رفتن آنها واکنش نشان می‌دهند، اهمیت کوسه ها نیز برای مردم کشور فرهنگسازی شود.
رضایی تدوین برنامه اقدام ملی را راهکار ارائه سندی راهبردی برای دستگاه‌های دولتی مانند شیلات، موسسه تحقیقات علوم شیلاتی و سازمان محیط زیست در بحث مدیریت ذخایر و جمعیت کوسه ماهیان دانست و گفت: مشارکت زمانی معنا پیدا می‌کند که با وجود تضاد منافع سعی در پیشبرد یک هدف مشترک داشته باشیم.
آنجایی که سازمان شیلات از یک سری منافع، در صدور مجوزهای صید می‌گذرد و برخورد محکم‌تری با جامعه صیادی از خود نشان می‌دهد؛ جامعه صیادی از یک سری منافع برای کاهش پیدا کردن صید غیرقانونی می‌گذرد و دولت نیز ساختارهای معیشت جایگزین برای صیادان را ایجاد کند، امکان اقدامات مشارکتی برای حفاظت از این گونه‌ها وجود خواهد داشت./ایانا