تره تیزک یا شاهی گیاهی یک ساله به ارتفاع ۲۰ تا ۳۰ سانتی متر است که در نواحی مختلف ایران پرورش می‌یابد. این گیاه که دارای نشاسته و روغن است با فرا رسیدن بهار در دسترس ما قرار می‌گیرد و به عنوان غذا و دارو مصرف می‌شود.
به گزارش آب و غذا به نقل از الف ، شاهی یا تیره تیزک یکی از سبزیجات پر حرف و حدیثی است که علاوه بر خواصی که دارد مضرات مهمی هم دارد ولی متاسفانه به مضرات آن خیلی پرداخته نمی‌شود. در این بخش ما تمام خواص شاهی و مضرات شاهی را برای شما آماده کرده‌ایم و در آخر نتیجه گیری‌ای اجمالی خواهیم داشت.
در ابتداء به معرفی سبزی شاهی می‌پردازیم و سپس خواص شاهی را بیان می‌کنیم و در آخر به مضرات شاهی هم خواهیم رسید.
معرفی شاهی یا تیره تیزک و ویژگی‌های آن
شاهی یکی دیگر از ترکیبات سبزی خوردن است که پس از جعفری و ریحان سبز، از سبزیجات محبوب شناخته می‌شود. شاهی را به صورت خام و پخته می‌توان مصرف کرد.
اسامی شاهی
گیاه شاهی را در تمام ایران با همین نام می‌شناسند، اما در مازندران به ترتیزک هم شهرت دارد این گیاه اسامی دیگری هم دارد مثل تره تیزک، تره تندک، هی جرجیزبستانی و رشاد. تخم شاهی را نیز با نام‌های حب الرشاد، حب ابیض و حرف می‌شناسند.
رنگ برگ‌های شاهی سبز روشن بوده و گل‌های آن کوچک هستند که رنگ بندی آنها سفید یا قرمز ارغوانی است. میوه شاهی بیضوی شکل است و تقریبا ۵۰ میلی متر طول داشته و ۴ میلی متر هم عرض دارد.
گیاه شناسی شاهی
گیاه شاهی یکساله است و خودرو می‌باشد و همانطور که می‌دانید خواص شاهی وحشی قدرتمند از غیر آن است. زمان برداشت شاهی وحشی در ماه‌های اردیبهشت و خرداد است. طول این گیاه وحشی به ۲۰ تا ۳۰ سانتی متر می‌رسد. از دانه، گل، میوه و خود شاهی در درمان بیماری‌ها استفاده می‌شود و آنرا به عنوان یکی از گیاهان دارویی مطرح می‌شناسند.
ترکیبات شیمایی شاهی
در یکی از گزارشات علمی معتبر در خصوص ترکیبات شیمایی گیاه شاهی آمده است که : گیاه شاهی دارای اسانس روغنی فرار در حدود ۰/۱۱۵ درصد است. فرآورده‌های فرار حاصل از برگ شاهی فواید ضد باکتریایی در مقاببل میکروب باسیلوس سبتی لیس و مایکرو کوکوس پیوژنس واریته ارئوس دارد.
همچنین تخم شاهی یک الکالوئید، سینااپیک اسید و کولین اتر و اسانس روغنی می‌باشد و خاصیت ساخت استروژن را در بدن دارد می‌باشد. اسانس روغنی شاهی محرک نیروی جنسی در زنان است و تقریبا ۲۵/۵ درصد روغن نیم خشک دارد. لعاب تخم شاهی از نظر خاصیت جانشینی برای صمغ عربی و کتیرا محسوب می‌شود.
مصلح شاهی کاسنی، خرفه و سرکه است که تا حدودی مضرات آنرا جبران میکند.
خواص شاهی در طب سنتی
طبیعت شاهی طبق نظر اطباء سنتی گرم و نسبتا خشک است.
شاهی وحشی که دارای تخم ریزتر است در مقایسه با شاهی‌های دیگر خواص مرغوب تری دارد و ترجیح ابتدایی با مصرف شاهی وحشی است.
۱) درمان آسم
۲) درمان سرفه
۳) درمان بواسیر‌های خونی
۴) ضد کمبود ویتامین C
۵) ریشه شاهی برای مرحله دوم سیفیلیس مورد استفاده قرار می‌گیرد
۶) مصرف تخم شاهی ترشح شیر را در مادران شیرده افزایش می‌دهد؛ لذا اصطلاحا گالاکتاگوگ گفته می‌شود.
۷) جوشانده تخم شاهی در شیر به منظور سقط جنین مورد استفاده قرار می‌گیرد.
۸) ضماد شاهی برای تسکین درد ضربه استفاده می‌شود.
۹) خواص برگ‌های شاهی نیروبخش، مدر، محرک و ضد کمبود ویتامین C است.
۱۰) طبیعت سبزی شاهی معتدل است و حاوی ویتامین‌های A و C است که آنرا به یک آنتی اکسیدان قوی تبدیل کرده و می‌تواند با رادیکال‌های مضر بدن مبارزه کند.
۱۱) خواص شاهی می‌تواند همچنین به درمان لکه‌های قهوه‌ای و کک و مک ناشی از تماس مستقیم با نور آفتاب کمک کند.
۱۲) طبق تحقیقات انجام شده در دانشگاه پزشکی شهید بهشتی، شاهی می‌تواند کلسترول مضر خون و چربی آنرا کاهش بدهد. روغن فرار شاهی نیز برای درمان آسم، مخاط تنفسی، سرفه‌های مزمن و برونشیت هم مفید است.
۱۳) کمک به سرعت هضم غذا، تحلیل باد، گاز و نفخ معده.
۱۴) ترکیبات سبزی شاهی باعث تحریک فعالیت کلیه‌ها می‌شود و می‌تواند به درمان سنگ کیسه صفرا، کلیه و مثانه کمک کند.
۱۵) خواص شاهی برای درد‌های مفصلی و نقرس بسیار عالی است.
۱۶) خواص شاهی باز کننده گرفتگی‌ها و انسداد مجاری کبد و طحال است.
۱۷) مقوی باه و محرک جماع (نزدیکی) و موجب تحریک نیروی جنسی در زنان.
۱۸) صاف کننده، مدر و خرد کننده سنگ مثانه.
دستور العمل استثنایی برای جذب خواص شاهی
ساقه شاهی، برگ شاهی و تخم آنرا در هاون بکوبید، سپس در بشقابی پهن کرده و بگذارید تا خشک شوند. مجددا در هاون قرار داده و بکوبید. سپس کمی شیر تازه داخل هاون اضافه کنید و مجددا مقداری تخم شاهی درون آن بریزید و بکوبید. این کار را چند مرتبه تکرار کنید تا ترکیب مانند خمیر شود. از آن حب درست کنید و میل کنید تا تمامی خواص شاهی که در بالا گفتیم شامل حالتان شود.
همچنین اگر آب آنرا بگیرید و با نخود خشک بکوبید و پرورده کنید، در افزایش تولید اسپرم فوق العاده موثر است.
۱۹) خواص شاهی برای درمان آفتاب سوختگی
خواص شاهی برای درمان التهاب ناشی از آفتاب سوختگی پوست موثر است.
ماسک شاهی و عسل: مقداری از شاهی را بکوبید تا خمیر شود و با عسل ترکیب کنید. سپس ترکیب را بر روی پوست به مدت ۲۰ دقیقه اعمال کنید و پس از گذشت این زمان موضع را با آب سرد بشویید.
سبزی شاهی می‌تواند برای درمان التهاب ناشی از آفتاب سوختگی پوست مفید باشد.
۲۰) لک‌های قهوه‌ای پوست صورت
از شاهی برای سفید کردن پوست هم می‌توان کمک گرفت. ماسک شاهی همچنین می‌تواند به درمان لک‌های قهوه‌ای صورت و کک و مک‌ها کمک میکند.
ماسک صورت برای لک‌های قهوه‌ای: جوانه شاهی را له می‌کنیم، گلیسیرین و آب را هم به آن اضافه می‌کنیم و ترکیب را بر روی موضع اعمال می‌کنیم. پس از ۲۰ دقیقه موضع را با آب گرم می‌شوییم.
۲۱) خواص شاهی برای درمان ریزش مو
با توجه به میزان زیاد پروتئین و آهنی که در شاهی وجود دارد می‌تواند به درمان ریزش مو کمک کند.
ماسک شاهی و عسل: بذر‌های شاهی را درون یک کاسه ریخته و می‌کوبیم. حالا عسل را به آن اضافه می‌کنیم و ترکیب را بر روی پوست سر و مو‌ها اعمال می‌کنیم. پس از ۳۰ دقیقه سر را با آب گرم شست و شو می‌دهیم.
برای نتیجه گرفتن توصیه شده هفته‌ای ۲ مرتبه از این ماسک استفاده شود.
مضرات شدید شاهی
سردرد
قولنج
التهاب
خون دماغ
سنگینی سر
تاریکی چشم
گرفتگی عروق
لک و پیس
جذام
فساد دستگاه گوارش
مضر برای صفرا و خون
تب و داغی کف دست و پا
موجب بدبویی دهان
بدبویی بدن
بدبویی ادرار و غائط
هنگامی که شاهی مصرف کنید، گاز‌های مضری در بدن تولید می‌کد که آنها به سوی مغز متصاعد می‌شوند و باعث بروز مشکلاتی خصوصا برای گرم مزاجان می‌شود.
استفاده افراطی از شاهی در وعده شام مخصوصا بعد از غذای سبک یا با شکم خالی می‌تواند باعث منگی، کرختی و یا خواب سبک و ناآرام شود.
شاهی دارای گواتروژن است، لذا جذب ید در تیروئید را کاهش می‌دهد که برای مشکلات تیروئیدی مضر است.
مصرف افراطی شاهی می‌تواند موجب مشکلات گوارشی شود.
استفاده بیش از حد شاهی باعث کاهش غیر طبیعی قند خون می‌شود و همچنین ممکن است با دارو‌های کاهش فشار خون تداخل کند. پس از عمل‌های جراحی مصرف شاهی مضر است، زیرا فشارخون را کاهش می‌دهد.
سبزی شاهی در روایات
تعدادی روایت در مورد مضرات شاهی نقل شده است که بیانات تکان دهنده‌ای دارد. البته سند این روایات باید بررسی شود تا از صحت نسبت آنها به اهل بیت مطمئن شد. اما فارغ از این بحث، آنچه در منابع نقل شده از قرار زیر است.
امام صادق (علیه‌السلام) فرمود: شاهی گیاهی بر در جهنم می‌باشد.
امام صادق (علیه‌السلام) فرمود: شاهی برای بنی امیه است. (الکافی ج ۶ ص ۳۶۸)
امام صادق (علیه‌السلام) فرمود: هنگامی که به شاهی نگاه می‌کنم گویا به سمت آتش حرکت می‌کنم. (وسائل الشیعه ج ۲۵ ص ۱۹۷)
امام صادق (علیه‌السلام) فرمود: اگر مردی شب را شاهی بخورد و بخوابد، تا صبح با جذام دست و پنجه نرم میکند.
امام صادق (علیه‌السلام) فرمود: شاهی خوردن در شب، برص و پیسی می‌آورد. (مستدرک الوسائل ج ۱۶ ص۴۲۲)
پیامبر (صلی الله علیه و آله) فرمود: شاهی را در جهنم دیدم.
پیامبر (صلی الله علیه و آله) فرمود: شاهی علف خبیثی است من آن را در جهنم دیده‌ام. (بحارالأنوار ج ۶۳ ص ۲۱۵)
امام صادق (علیه‌السلام) فرمود: هر کس شب هنگام سبزی تره تیزک (شاهی) بخورد، رگ جذام به بینی او حمله میکند و هنگامی که شب بخوابد، خون دماغ می‌شود. (دانشنامه احادیث پزشکی در اسلام نوشته ایت الله ری شهری ص ۲۶۳ باب جذام)
جمع بندی (شاهی بخوریم یا نخوریم)
همانطور که گفته شد مضرات شاهی واقعا کم نیست. از طرفی خواص شاهی هم زیاد است. همچنین روایاتی هم در مذمت شاهی وجود داشت.
استفاده افراطی از هر ماده غذایی لی قطعا مضر است و شاهی نیز از این قاعده مستثنی نیست. اگر مزاج گرمی دارید این ضرر بیشتر خواهد بود لذا شاید بهتر باشد گرم مزاجان، زیاد سراغ شاهی نروند و برای به دست آوردن خواص آن می‌توانند از مواد غذایی دیگری داشته باشند. در هر صورت مصرف کم و کنترل شده این سبزی خصوصا اگر همراه مصلح (کاسنی یا خرفه و یا سرکه) آن باشد بعید است ضرر جدی‌ای داشته باشد و می‌توان آنرا میل کرد. اما بدیهی است که احتیاط در ترک مصرف شاهی است.
به عنوان جمع‌بندی در خصوص روایات باید دانست که هر روایتی که ما می‌بینیم قطعا از خود اهل بیت نرسیده است و در گذشته بسیاری از دشمنان اهل بیت، یک حدیث یا یک سری حدیث جعلی را به امامان نسبت می‌دادند تا مردم را گمراه کنند؛ بنابراین لازم است برای استناد به روایات، سند آنها بررسی شود.
از طرفی در چند روایت بر ضرر مصرف شاهی بر شب تکیه شده بود و بر فرض صحت همه روایات شاید تاکید در مذمت مصرف شاهی را بتوان در مصرف شبانگاه آن دانست. البته این صرفا یک احتمال است. احتمال دیگر هم آن است که شاید یکی از وجوه جهنمی بودن شاهی، تاثیرات مخرب روحی و فکری‌ای است که بر روی مغز انسان می‌گذارد.