زرشک درختچه‌ای با ارتفاع کمتر از ۲ متر و بومی مناطق معتدل و نیمه‌استوایی می‌باشد که در دو رقم دانه‌دار و بی‌دانه در استان‌های خراسان، سمنان، تهران، کرمان، فارس، آذربایجان و اصفهان کشت می‌شود.

به گزارش آب و غذا به نقل از دلگرام ، زرشک با نام علمی Berberis vulgaris درختچه‌ای با ارتفاع کمتر از ۲ متر و بومی مناطق معتدل و نیمه‌استوایی می‌باشد که در دو رقم دانه‌دار و بی‌دانه در استان‌های خراسان، سمنان، تهران، کرمان، فارس، آذربایجان و اصفهان کشت می‌شود. زرشک بی‌دانه به دلیل خواص دارویی و غذایی اهمیت تجاری بیشتری داشته و به صورت گسترده کشت می‌شود.

این درختچه دارای شاخه‌های خاکستری و خاردار با برگ‌های تخم مرغی، نیزه‌ای یا اره‌ای همراه با دمبرگ می‌باشد. گل آذین در زرشک به صورت خوشه‌ای و آویزان و به رنگ زرد است که در اواخر بهار بر روی شاخه‌ها قابل مشاهده می‌باشد.

میوه زرشک که در واقع بخش مصرفی آن است از نوع سته به رنگ قرمز روشن تا تیره با طعمی ترش است که به تدریج با رسیدن میوه شیرین می‌شود.

کاشت و پرورش زرشک

درختچه زرشک بسته به شرایط اقلیمی در اواخر پاییر تا اواخر زمستان کاشته می‌شود. فواصل کاشت درختچه در سیستم باز ۴ در ۵ متر در روش آبی و در کشت دیم فواصل ۷ در ۷ متر در نظر گرفته می‌شود. بهترین خاک برای کاشت زرشک خاک‌های آهکی با بافت لومی یا لومی شنی با اسیدیته (pH) ۷ تا ۸ می‌باشد. بهتر است خاک زراعی قبل از کاشت نهال با کودهای حیوانی یا شیمیایی ترکیب گردد.

کاشت نهال در چاله‌هایی با عمق 50 سانتیمتر که مقداری کود فسفره و ازته به آن‌ها اضافه شده است انجام می‌گیرد. کشت متداول زرشک به روش جوی و پشته می‌باشد که نهال‌ها در انتهای جوی کشت می‌شوند. باردهی زرشک سه تا چهار سال پس از کاشت آغاز می‌شود.

تقویت و کوددهی زرشک

زرشک در برابر کم‌آبی مقاوم است و در کشت زرشک آبیاری هر 10 تا 12 روز یکبار انجام می‌گیرد. زرشک بی‌دانه نیاز آبی کمتری داشته و برای کاشت در مناطق خشک مناسب می‌باشد. این درخچه در سه تا چهار سال اول زندگی به آب بیشتری نیاز داشته و هفته‌ای یکبار نیاز به آبیاری دارد.

آبیاری بعد از ریزش گلبرگ‌ها تا یک هفته قبل از برداشت سبب افزایش کیفیت و گوشتی شدن محصول می‌شود.
زرشک گیاهی کم‌توقع است اما برای افزایش کیفیت و کمیت محصول، کوددهی امری مؤثر می‌باشد. استفاده از کود دامی پوسیده به صورت چالکود از سال دوم کاشت به میزان ۲۰ تا ۳۰ تن در هکتار بعد از یخبندان زمستانه به تقویت درخت کمک می‌کند.

درختچه زرشک به روش‌های مختلف نظیر بذر، تولید پاجوش و قلمه‌زدن قابل تکثیر می‌باشد. بهترین زمان برای قلمه زدن زرشک اواخر زمستان و اوایل بهار می‌باشد. برای تهیه قلمه، شاخه‌ای سالم به طول 20 سانتیمتر از گیاه جدا و در بستر مناسب پرورش می‌یابد.

قلمه یک تا دو سال بعد آماده انتقال به زمین اصلی می‌باشد. بهترین زمان برای تکثیر زرشک از طریق پاجوش نیز فصل زمستان می‌باشد که پاجوش از گیاه جدا و کاشته می‌شود.

تکثیر زرشک تکثیر این گیاه از طریق پاجوش های ۲ تا ۳ ساله که دارای ریشه کافی هستند می باشد و در حدود 50 سانت طول دارند که بهترین زمان جداسازی آنها از گیاه اواخر آبان و اوایل آذر می باشد. روش های دیگری مانند استفاده از بذر(برای تکثیر زرشک هسته دار) و قلمه زنی نیز برای تکثیر این گیاه وجود دارد.

هرس درختچه زرشک در فصل پاییز و زمستان انجام می‌گیرد. در فرایند هرس، شاخه‌های خشک و بیمار از گیاه جدا شده و علاوه بر حفظ سلامت گیاه سبب افزایش باردهی در فصل جاری می‌شود. هر کدام از شاخه‌های زرشک یکبار میوه می‌دهند، لذا هرس سبب حذف شاخه‌های بی‌ثمر از روی درخت نیز می‌شود.

برداشت محصول زرشک به صورت یک مرحله‌ای و قبل از شروع بارندگی‌های پاییزه انجام می‌گیرد. میوه‌های نارس زرشک ترش و گس هستند بنابراین به تعویق انداختن برداشت در صورت شرایط مساعد محیطی سبب طعم بهتر و بازارپسندی بیشتر محصول می‌شود. برداشت زرشک به دلیل پوست نازک میوه نیازمند دقت و ظرافت فراوان می‌باشد.

خواص زرشک

زرشک گیاهی با خواص فراوان است و در درمان انواع بیماری‌های التهابی و عفونی کاربرد دارد. میوه زرشک در سلامت عروق، فشار خون و تقویت سلامت قلب نقش مؤثر داشته و به سم‌زدایی کبد و پاکسازی بدن نیز کمک می‌کند. زرشک همچنین در درمان دیابت توصیه می‌شود و ماده بربرین موجود در آن اثری مشابه آنتی‌بیوتیک دارد و به حذف عوامل میکروبی کمک می‌کند.