اسب «کارابایر» یا «قرابایر» یک نژاد اسب قدیمی از آسیای مرکزی و به ویژه از ازبکستان و شمال تاجیکستان است. این اسب نتیجه تلاقی بین اسب‌های بیابانی از نوع عرب یا ترکمن جنوب با اسب‌های استپی شمال است.
به گزارش آب و غذا به نقل از رازبقا ، اسب «کارابایر» یا «قرابایر» یک نژاد اسب قدیمی از آسیای مرکزی و به ویژه از ازبکستان و شمال تاجیکستان است. این اسب نتیجه تلاقی بین اسب‌های بیابانی از نوع عرب یا ترکمن جنوب با اسب‌های استپی شمال است.
این اسب کوچک، چابک و همه کاره است که می‌توان از آن برای سوارکاری یا حمل و نقل و جابجایی استفاده کرد. برای تولید گوشت و شیر استفاده می‌شود و شیر آن را می‌توان به کومیس (قمیز) تبدیل کرد. در سال ۲۰۰۳، ازبکستان گزارش داد که جمعیت کل این اسب ۱۳۸۴۰۰ رأس است.
بر اساس یک نظریه دیگر این اسب زینتی باستانی که اصالتاً ازبکستان در آسیای میانه است، احتمالا حاصل آمیختگی نژاد‌های محلی، مغولی، ایرانی و ترکی باشد. نفوذ نژاد عربی در ظاهر آن‌ها مشهود است. قرابایر به شکل گیری «دون» کمک کرد. هنگامی که با Thoroughbred تلاقی شود، اسب‌هایی مناسب برای رقابت تولید می‌کند.
قرابایر یکی از قدیمی‌ترین نژاد‌های اسب موجود در آسیای مرکزی است. منشأ آن از منطقه‌ای است که اکنون بخشی از تاجیکستان و ازبکستان امروزی است. این منطقه برای تولید و پرورش اسب برای بیش از ۲۵ قرن شناخته شده است. همچنین برای اسب‌های با کیفیت و استثنایی شناخته شده است.
در اسناد آمده که استراتژی‌های مختلفی اعم از دیپلماتیک و خشونت آمیز توسط کشور‌های دیگر برای به دست آوردن این اسب‌ها به کار گرفته شده است. به ویژه اعراب توانستند تعدادی از این اسب‌ها را بین سال‌های ۹۰۰ تا ۱۰۰۰ پس از میلاد ببرند. اعراب از آن‌ها برای تلاقی با اسب‌های محلی خود استفاده می‌کردند. این گونه فعالیت‌ها نه تنها باعث ایجاد نژاد قرابایر، بلکه سایر نژاد‌های اسب مانند داوان و اشکانی شد.
ویژگی‌های اسب قرابایر
«قرابایر» یکی از قدیمی‌ترین نژاد‌های اسب در آسیای مرکزی است. قرابایر از نظر ظاهری شبیه نژاد‌های عربی، ایرانی و ترکمنی و همچنین نژاد‌های استپی است. دارای یک سر تمیز با اندازه متوسط همراه با نیمرخ قوچ‌مانند، فک پهن، پهن‌سر متوسط تا بلند و گردن متوسط تا بلند است. برخی از قرابایر‌ها ها ممکن است گردنی کوتاه با ماهیچه‌های عضلانی داشته باشند. قرابایر دارای کمر متوسط تا بلند، پهن و عضلانی است. کپل شیب دار منظم و گاهی اوقات افتاده از ویژگی‌های دیگر این اسب ازبک است.
شانه‌های این اسب متوسط هستند و به اندازه کافی شیب ندارند. قفسه سینه از نظر طول و عرض به خوبی توسعه یافته و ربع جلویی بیشتر از ربع عقبی توسعه یافته است. پا‌های تمیز و قوی با تاندون‌های مشخص و به خوبی هماهنگ شده با بدن مشخصه بارز اسب قرابایر است. در نتیجه تغذیه ناکافی، مفاصل زانو گاهی توسعه نیافته و پا‌های عقبی ممکن است دچار قلاب گاوی شوند. رنگ این اسب کم‌نظیر سرخابی، شاه بلوطی، خاکستری یا سیاه است.
اندازه‌های ثبت شده (بر حسب سانتی متر) نژاد خالص این اسب عبارتند از: اسب نر: قد تا کتف ۱۵۶، دور سینه ۱۷۵، دور استخوان ساق ۲۰. همین اندازه‌ها برای مادیان به ترتیب عبارتند از: ۱۵۱، ۱۷۸ و ۱۹.
«قرابایر» استقامت خوب و کیفیت کاری همه منظوره را نشان می‌دهد. رکورد‌های این نژاد برای ۱۶۰۰ و ۲۴۰۰ متر به ترتیب ۱ دقیقه و ۵۴ ثانیه و ۲ دقیقه و ۵۱.۴ ثانیه است. در مسابقات مسافت طولانی ۲۲ دقیقه و ۳۴.۶ ثانیه برای ۱۴ کیلومتر و ۴۲ دقیقه و ۶ ثانیه برای ۲۵ کیلومتر به دست آمد.
«قرابایر» در سواری‌های طولانی نیز نتایج خوبی می‌دهد. بهترین زمان برای ۷۵ کیلومتر ۳ ساعت و ۳۲ دقیقه است. آزمایش سرعت با هارنس نتایج زیر را به همراه داشت: ۵ دقیقه و ۵۱ ثانیه برای ۱۶۰۰ متر هارنس روسی با بار ۶۰۰ کیلوگرم؛ ۱۶۰۰ متر در ۱۴ دقیقه و ۴۵ ثانیه با بار ۲۰۰۰ کیلوگرمی پیموده شد. اسب قرابایر در انواع ملی ورزش‌های سوارکاری، به طور عمده در کوک پار (بازی ملی قزاقستان که ریشه چند صد ساله دارد)، عملکرد بسیار خوبی دارد. اسب قرابایر با سلامت فیزیکی خوب، طول عمر متوسط و باروری معمولی، از هر ۱۰۰ مادیان ۷۵ تا ۸۵ کره اسب به دنیا می‌آورد که نشان‌دهنده یک اسب قرابایر نرمال است.
سه نوع اسب قرابایر وجود دارد. آن‌ها عبارتند از قرابایر پایه، قرابایر زینی و قرابایر سنگین. قرابایر پایه گسترده‌ترین سویه است. عمدتاً به عنوان اسب سواری و بارکشی استفاده می‌شود. از سوی دیگر، قرابایر به طور انبوه ایجاد شده است. عمدتاً در مناطقی که پنبه کاشته می‌شود استفاده می‌شود که در آن اسب‌های قوی برای کشیدن بار مورد نیاز هستند. در نهایت، نوع زینتی که دارای ترکیب عضلانی است. این اسب به دلیل سرعت زیادش که آن را به یک اسب مسابقه موثر در مسافت‌های کوتاه تبدیل می‌کند، شناخته شده است.
زیر نژاد‌های اصلی عبارتند از «جیزک» مزرعه پرورش اسب در مزرعه ایالتی «گالیارال» و نژاد «ناووی» در منطقه «جیزک» هستند. این نژاد از طریق پرورش خالص بهبود می‌یابد.