اگرچه طبق اعلام رسمی شرکت آب منطقه ای مازندران مبنی بر این که برداشت آب از سفره‌های زیرزمینی در دشت هراز به مرز هشدار رسیده است، اما اکنون که کشاورزان با هزینه های سنگین شخم شیار و نشاکاری را انجام داده اند، بدون توجه به هرگونه زنگ خطر به منابع آبی، فقط برای نجات شالیزارها، حفر چاههای دستی جدید را شروع کردند.
به گزارش آب و غذا به نقل از ایرنا ، کم‌آبی رودخانه‌ها که سبب روش شدن پمپ‌آب چاههای شالیزاری مازندران پیش از نشاکاری شد، اکنون پس از گذشت حدود یک ماه با کم شدن دبی آب و یا خشک شدن بسیاری از چاه ها، برخی از کشاورزان دشت ۱۱۰ هزار هکتاری شالیزاری هراز ترمیم و یا حفر چاه جدید را شروع کردند.
گزارش میدانی از دشت هراز واقع در شهرستان های بابل، آمل، فریدونکنار، محمود آباد و بابلسر در مرکز مازندران که بیشترین اراضی کشاورزی بویژه شالیزاری را دارد، نشان می دهد که حدود ۸۰ درصد این اراضی نشاکاری شده است، اما بسیاری از کشاورزان به خاطر افت سطح آب و کم شدن دبی چاه و حتی خشک شدن در حال حفر چاههای دستی جدید هستند.
طبق آمار رسمی هواشناسی و شرکت آب منطقه ای مازندران اگرچه وضعیت بارندگی امسال نسبت به سال قبل تا ۵۰ درصد بهتر بوده است، اما میزان روان آب هراز به عنوان بزرگترین رودخانه استان نسبت به سال گذشته حدود ۳۰ درصد کاهش نشان می دهد.
هم اکنون در بعضی از رودخانه های مرکزی مازندران در بخش لاله آباد بابل که با حدود هفت هزار هکتار بیشترین زمین شالیزاری را در بخش های استان داراد از جمله " کاری پی"، " وازررود "، " سیترو"' و " چولرود "در چند روز گذشته آبی جریان نیافت و همین وضعیت سبب شده است تا کشاورزان برای نجات شالیزاری نشا شده خود اقدام به ترمیم و حفر چاه جددی کنند.
کاهش روان آب رودخانه هراز و نوبت بندی طولانی مدت رها سازی آب این رودخانه به عنوان مهم‌ترین و بزرگترین رودخانه مازندران سبب شد تا پمپ آب چاههای نیمه عمیق شالیزارهای واقع در دشت ۱۱۰ هزار هکتاری هراز از ۴۰ روز گذشته روشن شود.
بر اساس این گزارش، به نظر می رسد بر سر هر یک از قطعات زمین های شالیزاری در این منطقه در حال حاضر یک تا ۲ حلقه چاه دستی حفر شده است. چاههای دستی به چاههائی گفته می شود که بدون نیاز به تجهیزات پیشرفته و تخصص لازم حفر می شود و معمولا زیر ۴۰ متر عمق دارند.
چاههائی تعدادی از آنها را در بخش لاله آباد بابل مشاهده کرده دربعضی از مناطق کمتر از ۱۰متر عمق دارند و به همین دلیل برای کندن آنها نیازی به چاه کن های ماهر و با تجربه نیست.
یکی از شالیکاران روستای ورمتون بخش لاله آباد بابل گفت: چاه نیمه عمیق ۹ متری پس از گذشت حدود ۲۰ سال اکنون به دلیل روشن بودن شبانه روزی هموار شده است.
سید امید موسوی با توضیح این که شالیکاران از ۴۰ روز گذشته به امید رها سازی آب در رودخانه کاری پی که حقه آبه از رودخانه هراز دارد، نشا کاری را انجام دادند، افزود: متاسفانه طولانی شدن نوبت رها سازی آب در رودخانه های این منطقه سبب شد تا همه شالیکاران به یکباره از چاه های کشاورزی استفاده کنند.
وی با بیان این نکته که امسال بیشترین هزینه را در شخم شیار و انجام نشا کاری متحمل شده ایم، بیان داشت: اکنون که نشا کاری انجام شده است و برنجکاری درآمد اصلی مردم منطقه است، به هیچ عنوان نمی توان در این مرحله از کشاورزی دست کشید، بنابراین به ناچار چاه جدید حفر کردم که خوشبختانه در عمق ۱۲متری به آب مکفی رسیدم.
سطح آب زیرزمینی در مناطق جلگه ای مازندران بویژه شهرستان هائی که فاصله آنها به ساحل دریای خزر نزدیک تر است، بالاتر از سایر نقاط است و به طور معمول حفاران چاه به احتمال بسیار زیاد تا قبل از عمق ۲۰ متری به آب می رسند. در بعضی از نقاط آب در عمق کمتر از پنج متر قرار دارد.
پیگیری های نشان می دهد که حفر چاههای دستی نیاز به اخذ مجوز ندارد و سهولت در کندن این گونه چاهها بدون نیاز به تجهیزات پیشرفته و تخصص و مهارت، بر شدت عمل کشاورزان و احتمال سوراخ سوراخ کردن بیشتر دشت های استان افزوده است.
برنجکاری به عنوان گل سر سبد محصولات کشاورزی مازندران، ممر اصلی درآمد بسیاری از روستائیان استان محسوب می شود و خرده مالکی شالیزارها در این وضعیت سبب می شود تا خطر کم آبی برای آنان مضاعف و طمع حفر چاه دستی ناگزیر شود.
بر اساس گزارش های رسمی، میانگین سرانه شالیزاری در مازندران هفت دهم هکتار است و با توجه به این که بیشتر کشاورزان به کشت ارقام محلی با عملکرد سه تا چهار تن محصول در هر هکتار گرایش دارند، دستیابی به آب برای زنده نگه داشتن این نوع کشت برایشان حکم مرگ و زندگی را دارد.
برنج مصرفی قاطبه کشاورزان مازندرانی نیز از ارقام محلی است و این موضوع هم سبب می شود تا در مقابل کشت های جایگزین یا کشت ارقام پرمحصول مقاومت کرده و در مقابل برای تامین آب مورد نیاز به هر وسیله ممکن متوسل شوند.
برنج ارقام محلی مانند انواع طارم نیاز به مصرف آب بیشتری دارند و در عین حال فروش تولید مازاد آنها در بازار بویژه بازار مازندران آسان تر و به صرفه تر است.
البته کشت دوم برنج اعم از پرورش ساقه یا دونوچ و کشت دوباره هم که در سال های اخیر رواج یافته و هر سال بر وسعت آن اضافه می شود، دستیابی به آب مکفی و ذخیره سازی آن توسط کشاورزان برنجکار را تشدید کرده است.
بررسی تاریخی از منابع آبی مازندران نشان می دهد که کم آبی در مازندران در گذشته های دور بیشتر در مناطق شرقی و آن هم اواخر مرداد ماه رخ می داد، اما اینکه خشکسالی و کم آبی به دشت ۱۱۰ هزار هکتاری هراز با رودخانه پر آب روان در آن منطقه آن هم در فروردین ماه از فصل بهار نمود پیدا کند، وضعیتی که علاوه بر این که تهدید جدی علیه کشاورزی استان محسوب می شود، این سوال از سوی کشاورزان منطقه مطرح است، چرا پس از گذشت سه دهه از مطرح شدن سد هراز، هنوز شاهد توقف و کندی اجرا این طرح مهم هستیم.
کشاورزان مازندران به خصوص شالیکاران دشت هراز در حالی از وضعیت کندی ساخت سد هراز و رخنه خشکسالی به پرآب ترین منطقه استان نگران هستند و گلایه دارند که سال ها حسرت مهار روان آب این رودخانه با متوسط سالانه یک میلیارد مترمکعب به هرز وارد دریای خزر می شود را می خورند.
دشت ۱۱۰ هزار هکتاری «هراز» که نیمی از زمین‌های برنجکاری مازندران را شامل می‌شود، در سایه غفلت و کم توجهی به تامین اعتبار برای شتاب بخشی به ساخت سد هراز (منگول) روزگار خوشی را سپری نمی‌کند؛ طرح ساخت این سد اکنون وارد سیزدهمین سال خود شده است و به نظر می رسد با توجه به تزریق قطره چکانی اعتبار، تکمیل آن امکان‌پذیر نشود.
«سد هراز» بزرگترین طرح مهار آب و تامین آب کشاورزی و آشامیدنی از آب‌های سطحی در مازندران است، طرحی که به گفته معاون طرح و توسعه شرکت آب منطقه‌ای استان، پس از گذشت ۱۳ سال از آغاز ساخت آن برای تکمیل و بهربرداری نیازمند ۷۱ هزار میلیارد ریال اعتبار است.
مازندران سرسبز و در نظر مردم پرآب نیز همانند دیگر مناطق کشور سال هاست که در مسیر خشکسالی قرار گرفته است و این واقعیت را نیز می توان در آمار بارندگی بهاره و پاییزه به عنوان پرباران ترین فصول سال این خطه شمال کشور مشاهده کرد.
در کنار نزول جوی که این روزها کمتر با تن تشنه مازندران سر آشتی دارد، کنترل و مدیریت آب رودخانه ها به عنوان اصلی ترین ذخایر آبی استان و کشور امری حیاتی به شمار می رود.
سدسازی در کنار پیامدهای زیست محیطی و عوارض های ناشی از تغییر مختصات طبیعت گویا تنها راه برای کنترل و مدیریت آب رودخانه ها است و این اقدام برای رودخانه هراز به عنوان پرآب ترین رود شمالی کشور به یک انتظار ۳۰ ساله تبدیل شده است.
برداشت آب از سفره‌های زیرزمینی در مازندران به مرز هشدار رسیده است
معاون حفاظت و بهره‌برداری شرکت آب منطقه‌ای مازندران با بیان این که برداشت آب از سفره‌های زیرزمینی در استان به مرز هشدار رسیده است، اظهار کرد: بخش قابل توجهی از آب مورد نیاز مصارف کشاورزی در مازندران از سفره‌های زیرزمینی تأمین می‌شود که ضرورت نظارت بر چاههای استان را بیشتر می‌کند. این نظارت در دشت هراز که بزرگترین دشت کشت برنج کشور است با توجه به تعداد چاهها با جدیت و دقت انجام می‌شود.
به گزارش از روابط عمومی شرکت آب منطقه‌ای مازندران، سید محمد موسوی افزود: اقدامات نظارتی در زمینه برداشت آب از چاههای کشاورزی مازندران به ویژه دشت هراز به طور مستمر انجام می‌شود و در همین راستا نیز بیش از یک‌هزار پرونده مرتبط با چاههای کشاورزی حوضه آبریز هراز طی کمتر از ۲ هفته تعیین تکلیف و آماده صدور پروانه بهره‌برداری شد.
حدود نیمی از برنج تولیدی مازندران در دشت ۱۱۰ هزار هکتاری هراز کشت می‌شود و بخش قابل توجهی از آب مورد نیاز کشاورزان این دشت نیز در حال حاضر باید از چاهها برداشت شود.
معاون حفاظت و بهره‌برداری شرکت آب منطقه‌ای مازندران با بیان اینکه ۴۴ هزار و ۷۷۶ حلقه چاه مجاز در دشت هراز وجود دارد، گفت: از این تعداد ۴۳ هزار و ۴۲۶ چاه مربوط به تأمین آب بخش کشاورزی است. حدود ۳۳ هزار حلقه چاه نیز در این دشت فاقد پروانه هستند.
به گفته موسوی نیاز آب کشاورزی دشت هراز که محدوده حدفاصل بابلرود تا آلش‌رود را در بر می‌گیرد سالانه یک میلیارد و ۲۶ میلیون متر مکعب است که ۳۵۶ میلیون متر مکعب از این میزان نیاز آبی کشتزارهای دشت هراز از چاهها و مابقی از منابع آب‌های سطحی تأمین می‌شود.
معاون حفاظت و بهره‌برداری شرکت آب منطقه‌ای مازندران با بیان اینکه نظارت بر برداشت آب از چاهها به طور مستمر انجام می‌شود، گفت: به منظور جلوگیری از برداشت بی‌ضابطه از چاهها، رسیدگی به پرونده‌های مربوط به تعیین تکلیف چاههای آمل و محمودآباد و بابل با قید فوریت در دستور کار شرکت آب منطقه‌ای مازندران قرار گرفت که در روزهای پایانی سال گذشته طی کمتر از ۲ هفته افزون بر یک‌هزار پرونده مربوط به متقاضیان برق‌دار کردن چاههای کشاورزی این حوضه آبریز تعیین تکلیف و آماده صدور پروانه بهره برداری شد.
وی با بیان اینکه حدود یک هزار حلقه چاه کشاورزی در مازندران برای ضابطه‌مند شدن میزان برداشت آب به کنتور حجمی نیز تجهیز شده‌اند، اظهار کرد: ۱۷۰ دستگاه از این یک‌هزار کنتور حجمی روی چاههای دشت هراز نصب شده است.
موسوی به ابلاغ شیوه‌نامه توامان مصرف آب و برق به همه شرکت‌های آب منطقه‌ای و توزیع برق استان‌ها از سوی وزارت نیرو در نیمه دوم سال ۱۴۰۲ اشاره کرد و افزود: طبق این دستورالعمل مشترکانی که مصرف آب مازاد داشته باشند اگر اضافه برداشت‌شان محرز شود، برق‌شان در طول سال محدود می‌شود. همچنین مشترکانی که فاقد پروانه هستند و از برق استفاده می‌کنند مشمول محدودسازی یا تغییر تعرفه برق می‌شوند.