مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری خراسان جنوبی از بازنگری جدید مناطق تحت فرسایش بادی در یک سال اخیر خبر داد و گفت: براساس آخرین مطالعات مناطق تحت تاثیر فرسایش بادی استان حدود ۶۸ درصد افزایش یافته است.
علیرضا نصرآبادی افزود: طبق آخرین بازنگری‌ها چهار میلیون و ۸۸۶ هزار و ۲۱۰ هکتار از مساحت استان خراسان جنوبی تحت تاثیر فرسایش بادی است در حالی که مساحت کانون‌های فرسایش بادی در سال ۱۳۹۳، یک میلیون و ۳۸۶ هزار هکتار بوده است.
آثار چندین ساله خشکسالی در منطقه با شرایطی که به لحاظ بارندگی و تبخیر داریم باعث شده که فرسایش بادی روند افزایشی به خود بگیرد.
نصرآبادی با اشاره به وجود ۳۲ کانون بحرانی فرسایش بادی در خراسان جنوبی بیان کرد: مساحت کانون‌های فرسایش بادی نیز براساس آخرین آمار به ۲ میلیون و ۱۱۲ هزار هکتار افزایش پیدا کرده است.
از مجموع مساحت ۱۵ میلیون هکتار مساحت خراسان جنوبی، ۱۴ میلیون و ۶۰۰ هکتار را پدیده‌ها و مراتع بیابانی تشکیل می‌دهد و براساس آخرین مطالعات در سال ۱۳۹۶ مناطق تحت تاثیر فرسایش بادی استان از سه میلیون و ۱۲۱ هزار و ۴۷۶ هکتار به چهار میلیون و ۸۸۶ هزار و ۲۱۰ هکتار رسیده یعنی حدود ۶۸ درصد افزایش یافته است.
این استان با قرار داشتن روی کمربند خشک و نیمه‌خشک نیمکره شمالی دارای ذخایر منابع آبی بسیار ضعیف و نزولات جوی کم، تبخیر سالیانه بسیار شدید و میزان پوشش گیاهی اندک است.
تعداد کانون‌های فرسایش بادی استان از ۲۸ کانون در سال ۱۳۹۳ به ۳۲ کانون در سال گذشته رسید و در مجموع مساحت کانون‌های بحرانی در این مدت ۵۵ درصد افزایش یافته است.
در همه شهرستان‌های استان جز بیرجند کانون بحرانی فرسایش بادی داریم و در سایر شهرستان‌ها از یک تا ۹ منطقه شناسایی شده است.
شهرستان طبس با ۵۹۷ هزار و ۴۳۵ هکتار بزرگترین کانون بحرانی را دارد همچنین شهرستان بشرویه با ۳۰۱ هزار و ۸۱۳ هکتار دومین شهرستان دارای فرسایش بادی است.
در مجموع ۲ شهرستان طبس و بشرویه ۵۵ درصد سطح فرسایش بادی را در این استان به خود اختصاص داده‌اند.
بیش از ۸۲ میلیارد تومان خسارت سالانه فرسایش بادی
وی با اشاره به خسارت ریزگردها و فرسایش بادی به زیرساخت‌های خراسان جنوبی گفت: براساس آخرین برآوردها میزان خسارت فرسایش بادی به منابع زیستی و اقتصادی استان سالانه برابر با ۸۲ میلیارد و ۸۹۰ میلیون تومان برآورد می‌شود.
این خسارت‌ها در حوزه منابع زیست انسانی، خطوط مواصلاتی، اراضی کشاورزی، منابع زیست محیطی، چاه‌ها و قنوات، تاسیسات صنعتی، واحدهای صنعتی، واحدهای تولیدی، ایستگاه‌های راه‌آهن و از این قبیل روی می‌دهد.
وی فعالیت‌های انسانی را متهم ردیف اول بیابان‌زایی در خراسان جنوبی دانست که در کنار شرایط سخت محیطی همچون خشکسالی و کاهش بارندگی ناشی از تغییر اقلیم، پدیده بیابان‌زایی را شدت داده است.
از بین رفتن توان زیست محیطی و اقتصادی اراضی، تشدید فرسایش بادی، افزایش ریزگردها و طوفان‌های گرد و غبار، نابودی پوشش گیاهی مراتع و تبدیل این مناطق به اراضی بیابانی، کاهش کیفیت و کمیت آب‌های سطحی و زیرزمینی، کاهش حاصلخیزی خاک از مهمترین پیامدهای بیابانی شدن عرصه‌های طبیعی است.
وی با بیان اینکه فرسایش بادی در خراسان جنوبی از حالت عادی خارج شده است گفت: براساس مطالعات انجام شده، میزان فرسایش خاک در عرصه‌های بیابانی استان به ۲۱ تن در هکتار رسیده و این در حالی است که میانگین کشوری فرسایش در کشور ۱۴ تن در هکتار گزارش شده و خراسان جنوبی بالاتر از این نُرم است.
با توجه به میزان فرسایش در این مناطق که از روال عادی خارج شده، باید در زمینه محافظت توجه بیشتری از سوی دستگاه‌های مربوطه باشد.
گرد و غبار منشا داخلی دارد
جز نوار مرزی شرق استان که علت اصلی گرد و غبار ناشی از وزش بادهای ۱۲۰ روزه سیستان به علت ارتفاعات کشور افغانستان است در دیگر بخش‌های استان طوفان‌های گرد و غبار غالبا منشا داخلی داشته و ناشی از اختلاف فشار روز و شب یا همجواری با ۲ کویر بزرگ کشور (کویر مرکزی و بیابان لوت) است که گرد و غبار ایجاد شده بخش اعظم استان را فرا می‌گیرد.
خراسان جنوبی یکی از استان‌های شرقی کشور و در مجاورت ۲ کویر بزرگ لوت و مرکزی از دیرباز به دلیل خشکسالی و طوفان‌های گرد و غبار با مشکلات زیادی مواجه بوده به طوری که ساکنان استان به مدد هوش و استعداد خارق‌العاده خود توانسته‌اند با آن به مقابله پرداخته و در بسیاری از شرایط بر آن چیره شده و توانسته‌اند زندگی خود را ادامه دهند.
براساس آخرین آمار ارائه شده توسط سازمان منابع طبیعی و آبخیزداری کشور درباره گرد و غبار در کشور در بازه زمانی ۱۰ دی ماه لغایت ۱۹ اسفند سال ۱۳۹۴، خراسان جنوبی در زمره ۱۱ کانون وقوع طوفان‌های گرد و غبار در کشور قرار داشت و از مجموع وقایع طوفان و پدیده گرد و غبار ثبت شده در حدود ۸.۲ درصد متعلق به این استان بود، استان‌های سیستان و بلوچستان و کرمان با ۲۹.۵ و ۹.۷ درصد که در مجاورت این استان قرار دارند بیشترین درصد وقوع این پدیده در کشور را داشته‌اند.
مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری خراسان جنوبی با بیان اینکه براساس دانش روز و با استفاده از اطلاعات ماهواره‌ها و تصاویر موجود می‌توان از گذشته آمار و اطلاعات خوبی به دست آورد و با اطلاعات حال حاضر مقایسه کرد گفت: یکی از این اطلاعات تغییرات اقلیمی است و برپایه اطلاعات از سال ۱۹۶۸ تا سال ۲۰۱۲ اقلیم استان دستخوش تغییرات متنوعی شده در حالی که سال ۱۹۶۸ بخش‌های زیادی از استان در محدوده‌های اقلیمی نیمه خشک سرد و خشک سرد قرار داشت اما اکنون این حالت بیشتر به سمت فراخشک سرد تا معتدل تغییر یافته و سطح مناطق خشک سرد کاهش قابل ملاحظه‌ای داشته است.
براساس آمار و اطلاعات موجود، گذشته استان از وضعیت بهتری برخوردار بوده چرا که در بازه زمانی سال‌های ۱۹۶۸ تا ۱۹۸۲ میلادی، ۳۳ درصد از مساحت استان در گستره اقلیم خشک و نیمه خشک بوده و فقط ۶۷ درصد آن در گسترده اقلیم فراخشک قرار داشته است.
با گذشت ۴۸ سال از این مدت اقلیم استان به سمت فراخشک تغییر یافته و از سال ۲۰۱۲ به شرایطی نزدیک شده‌ایم که ۹۱.۵ درصد استان خراسان جنوبی در اقلیم فراخشک قرار گرفته و تنها ۸.۵ درصد از پهنه استان در اقلیم خشک و نیمه خشک قرار دارد و آن هم به نحوی است که ۰.۵ درصد از مساحت استان که غالبا مناطق کوهستانی شمالی را در بر می‌گیرد در اقلیم نیمه خشک قرار می‌گیرند.
آغاز بیابان‌زدایی در خراسان جنوبی از سال ۱۳۵۸
وی در بخش دیگری به اقدامات مقابله با بیابان‌زایی در خراسان جنوبی پرداخت و گفت: سابقه بیابان‌زدایی در کشور به سال‌های ۱۳۴۷ برمی‌گردد و در این منطقه با تشکل اداره جنگل‌بانی در شهر بیرجند سال ۱۳۵۸ فعالیت‌های بیابان‌زدایی شروع شد.
اکنون که این وضع بر استان حادث شده باید برنامه‌های توسعه‌ای بازنگری شود تا کانون توجه به سمت منابع طبیعی به عنوان بستر حیات و تولید سوق پیدا کند.
توجه ویژه به مباحث بیابان‌زدایی، احیا و اصلاح مراتع و آبخیزداری برای کنترل کانون‌های بحرانی فرسایش بادی و تثبیت شن‌های روان بی‌تاثیر نیست چرا که بر اثر آن وضعیت سفره‌های آب زیرزمینی با کنترل روان آب‌های سطحی بهبود خواهد یافت.
نصرآبادی با تاکید بر اینکه با اقدامات مرحله به مرحله می‌توان بر این پدیده نوظهور چیره شد گفت: برای رسیدن به این هدف مهم، تعاملات فرابخشی همچنین هماهنگی تمامی دستگاه‌ها و تفکیک وظایف هر بخش الزامی است.
وی معتقد است که اقدامات مکانیکی مانند عملیات شن‌ریزی، ریختن سنگریزه و احداث بادشکن‌های غیر زنده در مناطق بحرانی نیز ضرورت دارد و از مزایای این عملیات کنترل ذرات ریز میکرونی است که تحت تاثیر باد غالب نبوده و کمترین حرکت و جابه‌جایی را دارند.
سال گذشته ۳۲ میلیارد تومان اعتبار ملی برای بیابان‌زدایی در این استان اختصاص یافت که ۱۹ میلیارد و ۲۸۰ میلیون تومان آن تخصیص پیدا کرده است.
اگرچه امسال هم ۱۳۶ میلیارد تومان اعتبار مصوب از منابع ملی برای طرح‌های بیابان‌زدایی داریم اما تاکنون هیچ رقمی تخصیص پیدا نکرده است.
با توجه به وجود بیش از ۸۰۰ هزار هکتار جنگل طبیعی و دست‌کاشت تاغ در مناطق بحرانی فرسایش بادی در خراسان جنوبی مشکل ریزگرد مانند سایر استان‌ها ملموس نیست که جای خرسندی دارد اما تلاش می‌شود با فعالیت‌های اصولی و کارشناسی گام‌های موثری در کاهش آثار ناشی از حرکت شن‌های روان و طوفان‌های گرد و غبار برداشته شود.
اعتبارات به گَرد بیابان‌زایی نمی‌رسد
عمده فعالیت‌های بیابان‌زدایی، مقابله با کانون‌های بحرانی فرسایش بادی و ریزگرد در قالب پروژه‌های بیولوژیک و بیومکانیک در حال انجام است که در این خصوص می‌توان به اجرای بیش از هفت هزار هکتار نهالکاری با گونه‌های مقاوم به خشکی و شوری خاک اشاره کرد.
همچنین بیش از هشت هزار هکتار مراقبت و آبیاری عرصه‌های نهالکاری شده در کانون‌های بحرانی فرسایش بادی در سال‌های ۱۳۹۸ تا ۱۴۰۰ انجام شده است.
سال ۱۴۰۱ نیز پروژه‌های مورد نظر به سازمان منابع طبیعی و آبخیزداری کشور پیشنهاد شده که امید است با تصویب این پروژه‌ها اقدامات بیابان‌زدایی و کنترل کانون‌های بحرانی فرسایش بادی در استان مانند سال‌های گذشته از پیشرفت مناسبی برخوردار باشد.
برای کنترل بیابان‌زایی و کاهش گرد و غبار تخصیص اعتبارات متناسب با سطح بسیار زیاد عرصه‌های تاثیرپذیر لازم است که در چند سال اخیر از محل اعتبارات استانی سهم بیابان‌زدایی درصد ناچیزی بوده است، از محل منابع ملی نیز به‌رغم اعتبار مناسبی که در سال‌های ۱۳۹۸ تا ۱۴۰۰ به استان اختصاص پیدا کرد، تخصیص خوبی نداشته‌ایم.
وی با تاکید بر اینکه امسال هم سهم استان از این اعتبارات محدود بوده است گفت: تامین اعتبار عملیات‌های بیابان‌زدایی متناسب با سطح عرصه‌های بیابانی در استان با چالش بزرگی مواجه شده لذا امید است با اولویت دادن به بیابان‌زدایی به عنوان یک چالش بسیار مهم فراروی استان با توجه به شرایط بد آب و هوایی حاکم بر منطقه، اعتبارات مناسبی در نظر گرفته شود./ایرنا