رئیس مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی استان اصفهان گفت: تکمیل پروژه بانک بذر گونه‌های گیاهی برای حفظ ذخایر ژنتیکی کشور و استان اصفهان در حال اجرا است.
محسن دادار بیان کرد: هم‌اکنون در هرباریوم این مرکز حدود 20 هزار نمونه گیاهی نگهداری می‌شود که با استفاده از نرم‌افزار مربوطه ثبت و طبقه‌بندی شده‌اند. مستندسازی نمونه‌های گیاهی از اهمیت بالایی در علوم سیستماتیک، کشاورزی، تنوع زیستی و حفاظت برخوردار است. در این راستا هرباریوم بنیادی‌ترین جایگاه به شمار می‌رود.
هرباریوم، مجموعه‌ای از نمونه‌های گیاهی حفظ شده است که با دقت خشک و حالت داده شده و برای اهداف علمی و آموزشی نگهداری می‌شوند. این مجموعه‌ها به‌عنوان یک منبع ارزشمند برای محققان، گیاه‌شناسان، دانشجویان و سایر علاقه‌مندان به گیاهان برای مطالعه و شناسایی گونه‌های گیاهی استفاده می‌شوند.
رئیس مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی استان اصفهان با بیان اینکه هرباریوم‌ها نقش حیاتی در پیشرفت درک ما از تنوع، توزیع، طبقه‌بندی و اکولوژی گیاهان دارند، گفت: هرباریوم یکی از مهمترین بانک‌های نگهداری گیاهان و گنجینه بزرگ اطلاعاتی است که به محققان و پژوهشگران اجازه می‌دهد تا بدون لطمه به محیط طبیعی گیاهان، مواد گیاهی لازم را در اختیار گیرند.
این مجموعه‌ها از منابع علمی دائمی و قابل دسترس گیاه‌شناسان هستند که می‌توان با مراجعه به نمونه‌های گیاهی موجود در آنها، اطلاعات لازم در مورد عناصر پوشش گیاهی هر سرزمین را به آسانی بدست آورد. با توسعه و تکمیل هرباریوم‌ها، انجام مطالعات تاکسونومیک، بیوسیستماتیک، فیلوژنتیک و سایر تحقیقات پایه‌ای یا کاربردی، روی گیاهان امکان‌پذیر می‌شود.
هرباریوم‌ها منابع ارزشمند در داروسازی و پزشکی سنتی
همچنین هرباریوم‌ها یکی از معتبرترین و اصولی‌ترین مراکز تحقیقاتی در زمینه تنوع گیاهی هر کشور به حساب می‌آید. محققان علوم مختلف با بهره‌گیری از نمونه‌های هرباریوم‌های معتبر قادر خواهند بود بدون نیاز به انجام مطالعات صحرایی، نتایج کار سایر محققان را ملاحظه و از اطلاعات آن استفاده و یا آنها را تکمیل و اصلاح کنند.
نمونه‌های هرباریومی برای پژوهش‌ها در حوزه‌های اکولوژی، ژنتیک و تکامل بسیار مهم هستند. آنها سوابق تاریخی گیاهان را فراهم می‌کنند که به محققان کمک می‌کند تا تغییرات در جمعیت‌های گیاهی را مطالعه کرده و نیازهای حفاظتی را ارزیابی کنند. محققان از نمونه‌های هرباریومی برای مطالعه تغییرات در توزیع گیاهان، غنای گونه‌ها و فنولوژی (زمان‌بندی فصلی) استفاده می‌کنند.
این اطلاعات برای برنامه‌ریزی حفاظتی و ارزیابی تأثیرات تغییرات آب‌وهوایی بسیار مهم هستند. علاوه بر این، هرباریوم‌ها به‌عنوان منابع ارزشمندی برای مطالعه گیاهان دارویی و کاربردهای آنها در پزشکی سنتی و داروسازی مورد استفاده قرار می‌گیرند. سوابق هرباریوم نیز می‌تواند به شناسایی و پیگیری گسترش گونه‌های گیاهی مهاجم کمک کند و در تلاش‌های مدیریتی و کنترل موثر آنها کاربرد داشته باشد.
نمونه‌های هرباریومی می‌توانند نمونه DNA برای تحقیقات و تحلیل‌های ژنتیکی فراهم کنند که در درک تنوع ژنتیکی جمعیت‌های گیاهی کمک می‌کند. گاهی نیز گونه‌های گیاهی جدید در میان نمونه‌های هرباریومی کشف می‌شوند که اهمیت حفظ سوابق گیاهشناسی برای نسل‌های آینده را نشان می‌دهد.
هرباریوم یک مرکز بزرگ علمی فعال برای مراجعه گیاه‌شناسان و زیست شناسان
هرباریوم مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی استان اصفهان با قدمتی بیش از 40 سال یکی از هرباریوم‌های مهم کشور به حساب می‌آید. این هرباریوم در سال 1396 در نمایه بین‌المللی هرباریوم‌های دنیا ثبت شده (SFAHAN) و محققان با مراجعه به نمایه بین‌المللی هرباریوم‌های دنیا اطلاعات لازم درباره وجود و نوع فعالیت هرباریوم‌ها در هر کشور را کسب می‌کنند.
این استان یکی از مناطق مهم کشور از نظر تنوع زیستی و به‌ویژه رویشگاه گونه‌های گیاهی متنوع و با ارزش است. این استان یکی از مراکز مهم تنوع‌یابی و غنای گونه‌های گیاهی در ایران به‌شمار می‌آید.
هم‌اکنون در هرباریوم مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی استان اصفهان بالغ بر 20 هزار نمونه گیاهی نگهداری می‌شود که با استفاده از نرم‌افزار مربوطه ثبت و طبقه‌بندی شده‌اند. به‌علاوه تعدادی از منابع گیاهشناسی و امکانات مورد نیاز برای شناسایی فلور کشور از جمله آزمایشگاه پژوهشی آناتومی و بیوسیستماتیک گیاهی در این هرباریوم موجود است که مکان مناسبی به‌منظور شناسایی گیاهان و انجام مطالعات تاکسونومیک تکمیلی برای پژوهشگران به‌شمار می‌رود.
در هرباریوم علاوه بر نمونه‌های گیاهی، تمام مدارک مربوط مانند فلورها و کتاب‌های گیاهشناسی، دستنویس‌ها، عکس‌ها، گزارش‌ها و ... وجود دارد. بنابراین هرباریوم بایگانی گیاهان پرس شده نیست بلکه با توجه به نقش و وظیفه آن، یک مرکز بزرگ علمی فعال برای مراجعه گیاه‌شناسان و سایر زیست شناسان و محققان است.
هشت نمونه از فعالیت هرباریوم اصفهان در مراحل مختلف
با توجه به اهداف هرباریوم‌های مطرح دنیا، هرباریوم این مرکز تحقیقات نیز قادر به انجام فعالیت‌های بسیاری در مراحل مختلف شامل: شناسایی و نام‌گذاری علمی گیاهان با استفاده از شواهد آناتومی و سیتولوژی و معرفی برخی از تاکسون‌های جدید برای اولین بار در دنیا، جمع‌آوری گیاهان مختلف با تأکید بر گیاهان انحصاری ایران و استان، جمع‌آوری گیاهان دارویی و سایر گیاهان مناطق مختلف استان، مطالعه پوشش گیاهی و فلور مناطق مختلف استان اصفهان و نواحی همجوار به‌منظور تکمیل هرباریوم به عنوان یکی از بزرگ‌ترین هرباریوم استانی مرکز کشور و ایجاد اطلاعات پایه جهت مطالعات اتنوبوتانی، مطالعات تاکسونومی گیاهی در خانواده‌ها و جنس‌های مختلف در راستای تکمیل کتب فلور ایران، برشگیری از گیاهان و نمونه‌های هرباریومی، رنگ‌آمیزی بافت‌های گیاهی و تهیه تصویر جهت مطالعات تشریحی و آناتومی است.
همچنین نمونه‌برداری و تهیه عکس از دانه گرده گیاهان به‌منظور مطالعات تاکسونومیک و تهیه اطلس دانه گرده مربوط به جنس‌ها و خانواده‌های مختلف، جمع‌آوری بذر گیاهان گیاهان مرتعی و انحصاری، اسکن و تصویربرداری از آنها جهت مقایسه و تهیه اطلس تصاویر در تاکسون‌های مختلف و مطالعات سیتولوژی، تعیین عدد کروموزومی و تهیه کاریوتایپ گیاهان مختلف با استفاده از روش تثبیت کروموزوم ها، رنگ آمیزی و مشاهده آنها توسط میکروسکوپ از دیگر فعالیت‌های این مرکز است.
از جمله فعالیت‌هایی که در برنامه‌های هرباریوم مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی استان اصفهان قرار دارد تهیه بانک اطلاعاتی گیاهی و دیجیتال‌سازی آنها در هرباریوم مجازی (Virtual Herbarium) است. این امر کمک بسیاری به پژوهشگران و محققان می‌کند که بدون سفر به کشور یا شهر دیگر و توسط پایگاه‌های اینترنتی بتوانند نمونه‌های هرباریومی مد نظر را با کیفیت فوق‌العاده بالا مشاهده کنند.
اعلام آمادگی برای همکاری در قالب طرح‌های مشترک
علاوه بر این، تکمیل پروژه بانک بذر گونه‌های گیاهی جهت حفظ ذخائر ژنتیکی کشور و استان اصفهان نیز در حال اجرا است که در آینده نزدیک به بهره‌برداری خواهد رسید.
با توجه به امکانات موجود در هرباریوم مرکز تحقیقات اصفهان، این مجموعه آماده همکاری و ارتباط با سازمان‌های دولتی و غیر دولتی و همچنین تحقیق و پژوهش از طریق اجرای طرح‌های مشترک در قالب پایان نامه‌های دانشجویی با دانشگاه ها و سایر مراکز آموزشی و پژوهشی است./ایانا