حاصل همکاری یکی از شرکت‌های فناور فعال در حوزه کشاورزی با مرکز ملی ذخایر ژنتیکی تولید بذور هیبریدی است و اکنون این شرکت موفق به تولید بذرهای هیبرید خالص بیش از ۵ رقم خیار گلخانه‌ای، فلفل دلمه‌ای رنگی گلخانه‌ای، کاهو، چغندرقند و هندوانه شده است و به گفته محققان این شرکت تولید این بذور می‌تواند علاوه بر شکست انحصار، مانع از خروج ارز از کشور شود.

به گزارش آب و غذا به نقل از ایسنا ، دکتر علی طباطبایی، عضو هیات علمی جهاد دانشگاهی ، سابقه فعالیت این شرکت را مربوط به سال ۸۵ دانست و گفت: این مجموعه یک شرکت «اسپین-آف» (spin-off) از جهاد است که در حوزه کشاورزی با محوریت امنیت غذایی، تولید تنظیم‌کننده‌های رشدگیاه و کودهای نوین فعال شد و با انعقاد قراردادی با جهاد دانشگاهی، محصولاتی را در این زمینه به تولید رساندیم.

ما در فاز توسعه‌ فعالیت‌های خود به دنبال تولید محصولات جدید بودیم تا فناوری‌های روز دنیا را در زمینه تغذیه و کشاورزی، ایجاد و یا به کشور منتقل کنیم و در سال جاری با توجه به اهمیت امنیت غذایی و نیازی که کشور داشت، به حوزه تولید بذور هیبریدی و نوینی که بر پایه فناوری‌های نوین در دنیا تولید می‌شوند نیز وارد شدیم.

با توجه به فعالیت مراکز پژوهشی کشور در این زمینه بویژه ماموریت مرکز ملی ذخایر ژنتیکی جهاد دانشگاهی در زمینه تولید بذرهای هیبریدی تفاهم‌نامه‌ای در زمینه تجاری‌سازی دستاوردهای این مرکز در زمینه تولید بذر منعقد شد و همچنین با دیگر مراکز بخش خصوصی در این حوزه مذاکراتی شد تا دستاوردها به بازار معرفی و تجاری‌سازی شوند.

وی تجاری‌سازی دستاوردهای تحقیقاتی در این حوزه را حلقه مفقوده کشور در اکوسیستم نوآوری مرتبط با امنیت غذایی کشور برشمرد و یادآور شد: این همکاری دستاوردهای قابل توجهی داشته و به‌زودی نمایشگاهی در حوزه کشاورزی برگزار می‌شود و قرار است محصولات تولیدی این شرکت در این نمایشگاه رونمایی شود.

طباطبایی، کیفیت، عملکرد و ترویج و آگاهی مصرف‌کننده را از دلایل موفقیت در تجاری‌سازی محصولات تولیدی دانست و گفت: در گذشته اقلام تولیدی در ایران مثل محصولات ویژه کشاورزی، گوشت و یا پارچه‌های فاستونی را داشتیم که مصرف‌کنندگان بیشتر تمایل داشتن  در رقابت با اجناس خارجی آنها را درسبد خرید خود قرار دهند و ختما به‌دلایلی این مهم اتفاق می‌افتاد. اگر بتوانیم در تولید به این شرایط برسیم، می‌توانیم در تجاری‌سازی موفق باشیم.

مهندس محمدسجاد طباطبایی، مدیر عامل شرکت این شرکت فناور نیز در ادامه، با اشاره به انعقاد تفاهم‌نامه‌ای با مرکز ملی ذخایر ژنتیکی جهاد دانشگاهی، گفت: این تفاهم‌نامه در زمینه تولید بذور هیبریدی بوده است و در این راستا ضمن کاشت و تست و نیاز سنجی مصرف‌کننده اقلام مناسب برای تولید، انتخاب و بذور مذکور در نمایشگاه رونمایی می‌شوند.

جدای از تولید و تجاری‌سازی بذور هیبریدی طرح‌های ما در زمینه نهاده‌های کشاورزی (کود وتنظیم‌کننده‌های رشد نوین) باعث ایجاد ۳ کارخانه و اشتغالزایی بالغ بر ۲۵۰ نفر پرسنل برای تولید این محصولات شده و تبدیل به پروژه‌های ملی شدند و در حال حاضر ۷۰ محصول در سبد تولیدی این شرکت قرار گرفته است.

بعد از اعتمادسازی در بین جامعه کشاورزان، به سمت تولید و تجاری‌سازی بذرهای هیبرید تولید داخل حرکت کرده‌ایم که در گام اول مطالعاتی در زمینه نیازهای کشور به این بذور صورت گرفت و بر این اساس تصمیم‌گیری شد که محوریت تولید بذور هیبرید در این شرکت بر بذرهای داخلی متمرکز شود؛ چرا که توان تامین این بذرها در کشور وجود دارد و دانش تولید هیبرید نیز در کشور ایجاد شده است.

وی با اشاره به همکاری این شرکت با شرکت‌های فعال در حوزه تولید بذر هیبرید و نیروهای متخصص در این حوزه، گفت: در مدت یک سال، تحقیق روی ۴۰ رقم بذر هیبرید کاهو انجام شد و در نهایت ۸ رقم (ژنوتیپ) کاهو انتخاب شد. این ۸ رقم بذر هیبرید خالص (f۱) بوده که به مرحله تجاری‌سازی و معرفی به بازار رسیده است.

طباطبایی با تاکید بر اینکه انتخاب این ۸ رقم بذر اقدام بسیار بزرگی بوده است، گفت: در ۱۲ دی ماه سال جاری همزمان با برگزاری هشتمین نمایشگاه بین‌المللی ماشین‌آلات کشاورزی، نهاده‌ها و سیستم‌های نوین آبیاری ۱۴۰۲ از این دستاوردها رونمایی می‌شود.

مدیر عامل این شرکت فناور با بیان اینکه ایران تاکنون واردکننده بذرهای هیبریدی بوده، ولی خوشبختانه مرکز ملی ذخایر ژنتیکی و چند شرکت و ارگان دولتی و غیر دولتی وارد این حوزه شده‌اند که این شرکت در مسیر توسعه معرفی‌سازی تجاری آنها گام‌های مؤثری برداشته است.

خرید از شرکت‌های خارجی مطرح تولیدکننده بذر به شرط انتقال لاین‌های مادری و انتقال دانش تولید در این مجموعه انجام می‌شود و با بهره‌گیری از متخصصان داخلی و شرکت‌های دانش‌بنیان داخلی کار تکثیر از لاین های والد در کشور را انجام خواهیم داد.

این طرح یک اقدام بزرگ برای کشور است؛ چرا که به جای خارج کردن ارز از کشور، بذرگیری در داخل کشور صورت می‌گیرد، ضمن آنکه اشتغال‌زایی در بخش کشاورزی نیز می‌تواند از نتایج این طرح باشد.

مدیرعامل این شرکت، بذر را در ارتباط مستقیم با زندگی مردم توصیف کرد و گفت: بذر به تولید غذای مردم مرتبط است، از این رو یک موضوع استراتژیک است و کشور در این زمینه نیازهای زیادی دارد و فعالیت در این حوزه برای کشور بسیار ارزشمند است؛ چرا که با تولید و تکثیر بذرهایی که در کشور ایجاد می‌شود، بحث سازگاری بالای ارقام به آفات و بیماری‌های حال حاضر کشور مطرح خواهد شد و می‌توانیم میزان استفاده از نهاده‌هایی همچون سموم دفع آفات را به حداقل برسانیم.

طباطبایی تجاری‌سازی را از چالش‌های تولید بذر ذکر کرد و یادآور شد: برای تجاری سازی بذر نیاز به صرف هزینه و همچنین نیروهای متخصص است و از سوی دیگر گاها مشاهده می‌شود که قیمت تمام شده برای بذرهای تولیدشده داخل به نسبت بالاتر از نمونه خارجی می‌شود؛ از این رو بسیاری از شرکت‌ها راغب نیستند در این زمینه وارد شوند. لذا نیاز به حمایت اولیه برای پایدار شدن فعالیت ضروری است.

ما در این شرکت در زمینه فروش بذرهای تولیدشده یک تیم تخصصی را ایجاد کرده‌ایم.

مدیر عامل این شرکت بذر راموجود زنده‌ای دانست که دائم در حال تغییر است و گفت: این طور نیست که رقمی که کشت شود، تا ابد ذائقه بازار بر همان باشد و ممکن است رقم دیگری وارد شود که نسبت به نمونه تولیدشده برتری هایی از نظر مزه و کیفیت داشته باشد و بذر هیبرید امکان بهتر کردن محصول را فراهم می‌کند، ضمن آنکه واحد فنی شرکت همیشه در حال تحقیق و تفحص برای پیدا کردن ژنوتیپ‌هایی خواهد بود که متناسب با این تغییر باشند و خود این امر نیز هزینه‌های زیادی می‌طلبد.

یکی از مزایای جهاد دانشگاهی این است که نگاه تجاری‌ساز را دارد و ما این مزیت را در چندین بار تعامل با این نهاد مشاهده کردیم.

جزئیات تولید بذر هیبرید در کشور

مهندس محسن خسروی، مدیر دپارتمان بذر این شرکت و از محققان در حوزه بذر نیز، حوزه بذر را پایه‌ای‌ترین نیاز بخش کشاورزی دانست و خاطر نشان کرد: ۸۰ تا ۹۰ درصد از بذور هیبریدی که در کشور استفاده می‌شوند، وارداتی هستند و اگر تصمیم گرفته شود که صادرات این بذور به ایران منع شود، اتفاقات ناگواری برای کشور رخ خواهد داد.

 چند سال قبل دولت ارز نیمایی را برای واردات بذر اختصاص داد و این امر موجب شد تا ارز زیادی از کشور خارج شود و کاری که در این شرکت انجام شد، این است که دانش‌های بومی ایران را که در نهادهایی چون جهاد دانشگاهی و سایر نهادهای علمی تولید می‌شوند، به آورده مالی ‌تبدیل کنیم.

بذور هیبریدی را جزء فناوری‌های پیشرفته دانست و یادآور شد: این حوزه به اندازه‌ای پیشرفته است که کشورهای اروپایی و امریکایی حاضر نمی‌شوند فناوری‌هایی را که به دست آورده‌اند، در اختیار کشورهای توسعه‌نیافته قرار دهند، بطور مثال شرکت‌های وارد کننده‌ای در ایران وجود دارند که بیش از ۴۰ سال از یک تامین‌کننده در حال واردات بذر هستند، اما دریغ از واردات دانش و یا تکنولوژی تکثیر بذور و ما تلاش داریم این حلقه استعمار را شکسته و به کمک متخصصان ژنتیک کشور به سمت تولید لاین‌های خالص برویم.

این محقق با تاکید بر اینکه هر یک درصدی که نیاز کشور در این زمینه مرتفع شود، به میزان زیادی از خروج ارز جلوگیری خواهد شد؛ از این رو این شرکت از همه ارگان‌هایی که در حال تحقیق و ایجاد لاین‌های خالص و تولید بذر هیبرید است، استقبال می‌کند و تیم فنی این شرکت توانایی کار بر روی تجاری‌سازی تبدیل ایده به محصول را خواهد داشت، کما اینکه در حال حاضر با برخی از مراکز علمی مانند مرکز ملی ذخایر ژنتیک و برخی دیگر از شرکت‌ها و ارگان‌ها در زمینه تولید بذر همکاری داریم.

وی با اشاره به دستاوردهای تحقیقاتی این شرکت فناور خاطر نشان کرد: تجاری سازی و معرفی به بازار یک بذر چغندر که به دست متخصصان داخلی از لاین ایرانی-انگلیسی تولید شده است، یکی از دستاوردهای ما بوده که توسط یکی از شرکت‌های دانش‌بنیان ایرانی به سفارش شرکت به تولید رسید و ما به دنبال تولید و بومی‌سازی این لاین چغندر هستیم.

تجاری‌سازی و مشارکت در تولید بذرهای هیبرید بیش از ۵ رقم خیار گلخانه‌ای را از دیگر محصولات تولیدی این شرکت نام برد و افزود: هندوانه هیبرید در کلیه تیپ‌ها از دیگر دستاوردهای ما به شمار می‌رود و بذر آن تماما توسط متخصصان ایرانی خالص سازی شده است، ضمن آنکه به دلیل مشارکت در تولید و تجاری‌سازی بذر فلفل دلمه‌ای هیبرید که تولید آن با دشواری‌هایی همراه است نیز می‌توان آن را جزء دستاوردهای این شرکت بر شمرد.

هر هزار بذر فلفل دلمه‌ای رنگی گلخانه‌ای تا ۲۵ میلیون تومان به فروش می‌رسد، این در حالی است که قیمت واقعی آن در بازارهای جهانی به مراتب کمتر از این عدد است. با توجه به تراکم ۲۵ هزار عدد بوته در هکتار در هر گلخانه تولیدی، کشاورز حداقل باید ۶۰۰ میلیون تومان هزینه صرف این نهاده کند و این درحالی خواهد بود که رقم تولید داخل از نظر کیفیت به مراتب هم سطح و از نظر قیمتی به صرفه‌تر برای کشاورزان خواهد بود و می‌توان متصور شد که چه مقدار ارز از کشور خارج می‌شود و همین مقدار می‌تواند صرف حمایت از تولید داخل شود.

خسروی با بیان انتقاد نسبت به ذهنیت کشاورزان در زمینه ترجیح دادن بذور خارجی نسبت به نمونه‌های داخلی، اظهار کرد: ما از یک سو باید بر روی تحقیق و توسعه بذور سرمایه‌گذاری کنیم و از سوی دیگر هزینه‌هایی را صرف تغییر ذهنیت کشاورزان کنیم تا ‌به آنها این اطمینان را بدهیم که بذر داخلی از نظر کیفیت توان رقابت با نمونه‌های خارجی را دارد و این امر توسط ایجاد پایلوت‌های تحقیقاتی در مناطق هدف محقق خواهد شد.

این محقق با بیان اینکه در دنیا بذرها به چندین دسته تقسیم می‌شوند، اظهار کرد: یا بذرها استاندارد (OP) هستند؛ نمونه آن کاشت تخم هندوانه است که در داخل آن قرار دارد. یکسری از بذرها نیز بذرهای هیبرید هستند، یعنی بذر تلاقی یافته از والدین قدرتمند است تا به صفات برتر در محصول برسیم که رسیدن به این صفات برتر به ۶ تا ۱۲ سال زمان نیاز دارد تا به ژن خالص و لاین خالص والدی دست یابیم.

خسروی، خالص‌سازی بذر را ۹۹.۹۹ درصد عنوان کرد و ادامه داد: بذور هیبرید تا ۱۰۰ درصد خالص هستند؛ از این رو است که پروسه تولید بذور هیبرید به شدت زمان‌بر و هزینه‌بر است.

وی دسته دیگر بذور را تراریخته‌ها عنوان کرد و گفت: همواره بذور هیبرید را با بذور تراریخته اشتباه می‌گیرند، در حالی که این دو دسته بذر از یکدیگر متفاوت است و تمرکز ما بر روی بذور هیبرید است. هیچ یک از شرکت‌های ایرانی اجازه واردات بذر تراریخته سبزی و صیفی را ندارند.

اگر بخواهیم یک بذر مقاوم در برابر آفات و تنش‌های محیطی در اختیار داشته باشیم، برای تولید بذر هیبرید در مدت سالیان زیادی، مورد تست قرار می‌گیرند و کار روی ارقام داخلی این مزیت را داراست که با شرایط بومی ایران سازگار باشد.

وی در پاسخ به این سؤال که آیا لاین‌های مادری بذور تولید شده وارداتی است یا خیر، توضیح داد: هدف ما از این طرح، خالص‌سازی لاین‌های بومی بوده که پس  از تلاقی‌های زیاد و حداقل تا ۶ نسل به ژنوتیپ خالص برسیم، اینکه شرکتی ادعای تولید لاین داشته باشد، در صورتی‌که والدین را از خارج از کشور وارد کند، کار خاصی صورت نداده است و هر بار برای تولید بذر گواهی شده به شرکت صاحب لاین والدی محتاج هستند.

ما در این تحقیقات قصد داریم تا لاین‌های خالص را به کمک متخصصان ایجاد کنیم تا به وابستگی در این حوزه در یک افق بلند مدت پایان دهیم.

وی خالص‌سازی و تولید لاین را از دستاوردهای این مطالعات دانست و افزود: بومی‌سازی و خالص‌سازی لاین‌ها باید دقیقا بر اساس شرایط بومی و اقلیم ایران (خشکی و شوری آب و خاک) باشد؛ یعنی از همان ابتدای کار روی خالص‌سازی، ارقامی انتخاب می‌شوند و به نسل بعد برای تکثیر می‌روند که بتوانند از آزمون‌های مورد نظر ما نمره قبولی کسب کنند و زمانی که این صفات انتخاب می‌شوند، به طور اتوماتیک‌وار به نسل‌های بعدی منتقل می‌شوند و در نهایت والد و لاین‌های خالصی خواهیم داشت که به شدت سازگار با شرایط بومی ایران خواهند بود و این در صورتی است که شرکت‌های مطرح تولیدکننده خارجی به این شرایط توجه خاصی ندارند و تنها به تولید بذور کفایت می‌کنند؛ به این معنی که بذری که به بازار ایران وارد می‌شود، مختص این بازار نیست و همان بذر در کشورهای دیگر نیز به فروش می‌رسد.

خسروی با اشاره به صفات بذر تولیدشده، یادآور شد: به عنوان مثال رقم چغندرقند که تجاری‌سازی شده است، مقاوم به قارچ ریزومانیا است. ما برای تجاری‌سازی کاهو بیش از ۴۰ نوع کاهو در ایستگاه تحقیقاتی کرج داشتیم و بر اساس ذائقه و نیازهای بازار و صادراتی، ۸ رقم انتخاب شد که بخشی از آن برای بازارهای بین‌المللی است و باقی در بازار ایران مصرف می‌شود.

وی در خصوص نحوه انتخاب ارقام برگزیده، توضیح داد: نحوه انتخاب یک پروسه زمان‌بر و به شدت هزینه‌بر است و بیشترین هزینه تحقیقات در این بخش است، چون قرار است از میان ۱۰۰ لاین، چند رقم را انتخاب کنیم و این انتخاب به این صورت است که در ۱۰۰ منطقه هدف‌گذاری شده باید تست شود.

به عنوان نمونه می‌خواهیم یک رقم خیار گلخانه‌ای را انتخاب کنیم و مراکز کشت این محصول بیشتر در اصفهان، ورامین، یزد و جنوب استان کرمان است و لاین این محصول را باید در این مراکز کشت کنیم و از میان آنها ممکن است ۱۰ مورد دارای استانداردهای مورد انتظار باشد و این ۱۰ مورد جداسازی و در فاز دوم سطح زیر کشت بیشتری با مدیریت کشاورزان و خارج از شرایط ایزوله اختصاص داده می‌شود و در نهایت ۳ مورد انتخاب می‌شوند و در سال آینده کشت این محصول وارد کشت پیش‌تجاری می‌شود و در صورتی که ۸۰ درصد رضایت حاصل شود، کشت آن تبدیل به محصول نهایی می‌شود.

طی مراسمی از ۸ رقم کاهو، ۵ رقم خیار گلخانه‌ای، چغندر قند و فلفل دلمه‌ای که با مشارکت سایر نهادها و شرکت‌ها به تولید رسیده‌اند، رونمایی می شود.

وی در خصوص دشواری‌های تولید فلفل دلمه‌ای، گفت: تولید و خالص‌سازی لاین فلفل دلمه‌ای نسبت به خیار گلخانه‌ای زمان‌برتر است، به گونه‌ای که به دلیل زمان‌بر بودن در هر فصل تنها یک بار می‌توان آن را کشت کرد، ولی خیار در هر فصل با توجه به منطقه کشت، دو تا ۳ بار امکان کشت را دارد.

خسروی از ادامه تحقیقات با مرکز ملی ذخایر ژنتیکی خبر داد و گفت: ما مشارکت در تجاری‌سازی و تولید بذر هیبرید گوجه فرنگی گلخانه‌ای را با این نهاد تا یک ماه آینده آغاز خواهیم کرد.

وی با تاکید بر ضرورت حمایت از تولید داخل، گفت: بحث سود سرشار واردات این اجازه را به عرض اندام تولیدکنندگان داخلی نمی‌دهد و ایجاد اطمینان نیاز به سرمایه‌گذاری زیادی دارد.

خسروی با اشاره به بخشی از این هزینه‌ها، گفت: اجاره یک فیلد تحقیقاتی به وسعت دو هکتار از شروع تا پایان نیاز به صرف هزینه به مقدار ۲ میلیارد تومان دارد و دولت برای حمایت می‌تواند زمین‌هایی را که شرایط استاندارد دارند، در اختیار شرکت‌های تحقیق و توسعه کشاورزی قرار دهد.

این شرکت برای ۲۰ طرح تحقیقاتی خود مزارع تحقیقاتی خود را در استان‌هایی چون هرمزگان، خوزستان، خراسان و جنوب استان کرمان راه‌اندازی کرده است.

ما برای اعتمادسازی باید کار پایلوت را در استان‌های مختلف اجرایی کنیم. این بحث به معنای جلوگیری از واردات نیست، بلکه اجازه داده شود که هر شرکت بازار رشد و توسعه خود را داشته باشد و از طرفی جهت رشد و پیشرفت در این زمینه بهتر است شرکت‌های واردکننده موازی با واردات محصول، نسبت به واردات دانش از شرکت‌های مربوطه نیز اقدام کنند و این مهم را در برنامه خود قرار دهند تا روزی همچون کشور همسایه ترکیه جزو صادرکننده‌های بذر به سایر کشورها باشیم.