عضو هیات علمی دانشگاه بوعلی‌سینا با تاکید بر هم‌زمانی گرمایش زمین و فعالیت‌های صنعتی در ۱۶۵ سال گذشته، گفت: آلودگی هوا و تغییرات اقلیمی نه تنها شهرهای صنعتی، بلکه تمام مناطق کشور را تهدید می‌کند و برای کاهش اثرات منفی آن، اقدام عاجل و علمی ضروری است.
به گزارش آب و غذا به نقل از ایسنا ، علی‌اکبر سبزی‌پرور با اشاره به ماهیت طبیعی چرخه‌های اقلیمی زمین، اظهار کرد: تغییر اقلیم یک واژه نیست، بلکه یک فرآیند طبیعی کند است که از زمان‌های دور با نوسانات دوره‌های سرد(یخچالی) و گرم(میان یخچالی) وجود داشته و حتی پیش از آغاز فعالیت‌های صنعتی بشر قبل از ۱۸۶۰ میلادی نیز رخ می‌داده است و چالش کنونی، هم‌زمانی دوره گرم فعلی با افزایش فعالیت‌های صنعتی در حدود ۱۶۵ سال گذشته است که با مصرف بی‌رویه سوخت‌های فسیلی و انتشار گازهای آلاینده صنعتی به جو، شرایط امروز کره زمین را رقم زده است.
وی درباره ابعاد مختلف تغییر اقلیم، افزود: فرآیند تغییر اقلیم صرفا به معنای افزایش دمای زمین نیست و افزایش فعلی میانگین دمای جهانی نسبت به دوران پیشاصنعتی حدود ۶.۱ درجه سلسیوس برآورد شده است، اما این فرآیند می‌تواند الگوهای بارش، دما، فشار و باد را نیز تحت تاثیر قرار دهد و متاسفانه تغییر غلظت آلاینده‌ها بیش از آنکه از الگوهای جهانی تاثیر بپذیرد، تابع عوامل محلی و میان‌مقیاس است و این مسئله ارزیابی میزان وابستگی آلودگی به تغییر اقلیم را پیچیده و چالش‌برانگیز می‌کند.
این استاد هواشناسی دانشگاه بوعلی‌سینا، با اشاره به نمونه‌ای از تاثیر موقعیت جغرافیایی بر توزیع آلودگی، بیان کرد: دو مرکز صنعتی با میزان آلایندگی یکسان ممکن است اثر متفاوتی بر شهرهای مجاور داشته باشند و به‌طوری که تاثیر یک واحد صنعتی در دشت با همان واحد در کوهپایه یکسان نیست و این موضوع نشان می‌دهد توزیع آلودگی شهری به‌شدت به عوامل جغرافیایی و محلی وابسته است.
عضو هیات علمی دانشگاه بوعلی‌سینا، با اشاره به منابع طبیعی آلاینده‌ها در جو اضافه کرد: آلاینده‌های جوی فقط ناشی از فعالیت‌های صنعتی نیستند و ریزگردهای بیابانی، نمک‌های دریایی، فوران‌های آتشفشانی، ذرات ناشی از تجزیه موجودات، آتش‌سوزی‌های طبیعی و گرده‌های گیاهی نیز می‌توانند به غلظت آلاینده‌ها اضافه کنند.
غلظت و الگوی پراکندگی این آلاینده‌ها، چه منشاء صنعتی داشته باشند و چه طبیعی، می‌تواند در مقیاس‌های بزرگ‌تر از ۱۰۰۰ کیلومتر تحت تاثیر الگوهای تغییر اقلیم قرار گیرد و در مناطقی که با کم‌بارشی و خشکسالی مواجه هستند، مانند ایران و بخشی از خاورمیانه، تغییر الگوهای بارش و باد می‌تواند منجر به تجمع بیشتر آلاینده‌های صنعتی و ریزگردهای طبیعی در محیط‌های شهری شود، چراکه ریزش های جوی به‌طور قابل توجهی غلظت آلاینده‌ها را کاهش می‌دهند و مناطقی که در اثر تغییر اقلیم با ترسالی و بارش‌های شدید مواجه شده‌اند، شاهد کاهش آلاینده‌ها خواهند بود.
سبزی‌پرور با بیان اینکه خشک شدن تالاب‌ها و دریاچه‌ها و آتش‌سوزی جنگل‌ها در سال‌های خشک نیز موجب خیزش ریزگردها شده و این مسئله در ایران تشدید می‌شود، افزود:سلامت شهرهایی که در مسیر انتقال ریزگردها قرار دارند در معرض خطر است و مسئولان باید با بهره‌گیری از دانش متخصصان دانشگاهی، راهکارهای مناسب برای کاهش پیامدهای منفی را پیش‌بینی کرده و در اختیار عموم مردم قرار دهند.
عضو هیات علمی دانشگاه بوعلی‌سینا، درباره میزان آسیب‌پذیری کشور در برابر تغییرات اقلیمی، بیان کرد: شدت آسیب‌پذیری هر منطقه به تاب‌آوری اکوسیستم آن وابسته است، اما متاسفانه مطالعه جامعی در این زمینه در ایران انجام نشده است و مناطق با تاب‌آوری بالا آسیب کمتری خواهند دید، اما بیشتر مناطق کشور به دلیل فشارهای شدید بر اکوسیستم مانند استفاده بی‌رویه از منابع آب سطحی و زیرسطحی در کشاورزی و صنعت، ایجاد مراکز صنعتی در جوار زیستگاه‌های طبیعی و توسعه گردشگری بدون ضابطه در مناطق بکراز حالت تعادل خارج شده و به مرز غیرقابل بازگشت نزدیک شده‌اند.
در چنین شرایطی، وقوع چند سال ترسالی نمی‌تواند آسیب‌های وارده را به‌سرعت ترمیم کند و با پذیرش این واقعیت که کشور ما تحت تاثیر پیامدهای منفی تغییر اقلیم، از جمله تغییر الگوهای بارش، دما، فشار و باد، قرار گرفته و با توجه به پیش‌بینی کاهش بارش در سال‌های آینده، نمی‌توان انتظار داشت در آینده نزدیک غلظت آلودگی هوا به شرایط نرمال بازگردد.
این استاد هواشناسی دانشگاه بوعلی سینا بیان کرد: در شرایط نرمال جوی، با آغاز فصل پاییز مرکز پرفشار دینامیکی جنب‌حاره‌ای از فراز کشور به عرض‌های پایین‌تر عقب‌نشینی می‌کند و همین جابه‌جایی امکان نفوذ سامانه‌های بارشی مدیترانه، دریای سیاه و اقیانوس اطلس را فراهم می‌سازد. اما در پاییز امسال، به‌دلیل تغییرات دینامیکی و تاثیر پدیده‌های دورپیوند اقیانوسی، این مرکز پرفشار از موقعیت خود خارج نشد و همانند یک سد قدرتمند مانع ورود سامانه‌های کم‌فشار مرطوب به کشور شد.
وی با بیان اینکه هم‌زمان، تقویت سامانه پرفشار حرارتی سیبری و نفوذ زودهنگام آن به ایران، شرایط را دشوارتر کرد، گفت: استقرار این پرفشارها موجب فرونشینی هوا و شکل‌گیری وارونگی دمایی شد و پدیده‌ای که از صعود آلاینده‌ها و ریزگردها به لایه‌های بالایی جو جلوگیری کرده و باعث تجمع و افزایش غلظت آلودگی در شهرهای صنعتی شده است.
کاهش پوشش گیاهی، کاهش رطوبت خاک، از بین رفتن تالاب‌ها، خشک شدن پهنه‌های آبی مانند دریاچه ارومیه و ناترازی‌های موجود در تامین برق و گاز، که باعث جایگزینی تولید برق آبی(سدها) با نیروگاه‌های ترکیبی(مازوت و گاز) شده است، اگر راهکارهای علمی میان‌مدت و بلندمدت توسط مسئولان اندیشیده نشود، آینده‌ای غم‌انگیز برای کشور رقم خواهد زد.
این استاد هواشناسی دانشگاه بوعلی‌سینا با اشاره به پراکندگی آلودگی‌های جوی در کشور، خاطرنشان کرد: با نگاه خوشبینانه و تمرکز بر مقیاس محلی، می‌توان انتظار داشت که غلظت آلاینده‌ها در شهرهایی که به مراکز صنعتی مانند کارخانه‌ها، پالایشگاه‌ها، نیروگاه‌های حرارتی، صنایع فولاد، صنایع سیمان و کارخانه‌های تولید آسفالت نزدیک هستند، بیشتر باشد و این به معنای پاک بودن هوای سایر مناطق نیست.
با نگاهی جهانی و بلندمدت می‌توان ادعا کرد که هیچ منطقه‌ای در کشور از پیامدهای منفی آلودگی‌های جوی در امان نخواهد بود. شاهد این موضوع، مشاهده ریزگردهای دریاچه ارومیه در برخی شهرهای شمالی کشور است که فاصله زیادی با دریاچه دارند و اخیرا توسط کارشناسان گزارش شده است.
امروزه کارآمدترین ابزار در هواشناسی، استفاده از مدل‌های پیش‌بینی و پیش‌یابی در مقیاس‌های کوتاه‌مدت(۱۰ روزه)، میان‌مدت(ماهانه و فصلی) و درازمدت(سالانه و دهه‌ای) است که با بهره‌گیری از داده‌های زمینی و ماهواره‌ای انجام می‌شود و مطالعات چند دهه اخیر نشان داده که دقت پیش‌بینی‌ها به شدت وابسته به کیفیت داده‌های ورودی مدل‌هاست.
ضرورت اقدامات عملی برای کاهش پیامدهای منفی تغییر اقلیم در کشور
وی با بیان اینکه با افزایش بازه زمانی پیش‌بینی، قطعیت نتایج کاهش می‌یابد و این موضوع دقت پیش‌بینی‌ها در بازه‌های طولانی‌مدت را با چالش مواجه می‌کند، ادامه داد: حتی پیش‌بینی الگوی آلودگی هوا در مقیاس شهری و کوتاه‌مدت نیز به دلیل عدم لحاظ عوامل محلی و جغرافیایی در مدل‌ها، با کاهش دقت مواجه است و دقت پیش‌بینی در مقیاس شهری و حتی استانی قابل اعتماد نیست و در چنین شرایطی بهتر است به روش‌ها و امکانات پیشگیری کاهش آلاینده‌ها متکی بود.
این استاد هواشناسی دانشگاه بوعلی سینا اظهار کرد: در مقیاس کشوری نیز به دلیل تاثیر جو از سامانه‌های بزرگ‌مقیاس مانند مراکز کم‌فشار، پرفشار و جبهه‌ها، امکان تغییر الگوهای فشار و باد یا تغییر مسیر سامانه‌ها وجود ندارد و تنها می‌توان از طریق توافق‌های بین‌المللی زیست محیطی با کشورهای همسایه، مراکز تولید ریزگرد و آلاینده‌ها را تثبیت کرد و شدت ورود آن‌ها به کشور را کاهش داد.
این عضو هیات علمی دانشگاه بوعلی‌سینا با تاکید بر ضرورت اقدامات عملی برای کاهش پیامدهای منفی تغییر اقلیم در کشور، اضافه کرد: با توجه به عبور وضعیت اقلیمی ایران و بخشی از خاورمیانه از مرز هشدار و نزدیک شدن به مرز غیرقابل بازگشت، دیگر فرصتی برای آزمون و خطا باقی نمانده و دولتمردان و سیاست‌گذاران باید اقدام عاجل و عملی را در سطح ملی در دستور کار قرار دهند.
وی راهکارهای پیشنهادی برای مقابله با تغییر اقلیم را تشریح کرد و افزود: تقویت و پشتیبانی از مراکز علمی مرتبط مانند سازمان هواشناسی و دانشگاه‌ها برای ارتقای دقت پیش‌بینی‌ها، استفاده از تجهیزات و فناوری‌های مدرن روز، افزایش تراکم شبکه‌های پایش و سنجش آلودگی و بهره‌گیری از هوش مصنوعی در کنار مدل‌های پیش‌بینی، از جمله اقدامات ضروری است و جایگزینی تدریجی سوخت‌های فسیلی با انرژی‌های پاک مانند نیروگاه‌های خورشیدی، بادی و زمین‌گرمایی، توسعه فناوری‌های پاک در حوزه حمل‌ونقل شهری و تشویق به استفاده از خودروهای سبز و همچنین مدیریت مصرف آب در کشاورزی از جمله راهکارهای موثر برای کاهش فشار بر اکوسیستم و بهبود کیفیت هواست.
با توجه به شرایط خشک شدن تالاب‌ها و پهنه‌های آبی، کاهش پوشش گیاهی و افزایش خشکسالی‌ها، تنها با برنامه‌ریزی علمی میان‌مدت و بلندمدت می‌توان از تشدید پیامدهای منفی تغییر اقلیم جلوگیری و سلامت و امنیت زیست‌محیطی کشور را تضمین کرد.